تبیان، دستیار زندگی

بى تردید اعتقاد به معاد، انسان را از گناه باز مى دارد. خداوند فراموشى معاد و روز حساب را از عوامل گمراهى مى داند.

(... اِنَّ الَّذینَ یَضِلّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ لَهُم عَذابٌ شَدیدٌ بِما نَسوا یَومَ الحِساب)[3]; ... در حقیقت كسانى كه از راه خدا گمراه مى شوند چون روز حساب را از یاد برده اند عذاب سختى دارند.

جامعه اى كه تنها علم و آگاهى به معاد داشته باشد، ولى آن را باور نكرده و به مرحله یقین نرسیده باشد، از انحراف، ستم و تعدّى مصون نخواهد بود. هنگامى كه انسان به چیزى یقین پیدا كرد و باور نمود، دیگر آن را فراموش نمى كند و یقین به معاد است كه از انحرافات جلوگیرى مى كند.

داشتن عنوان مذهبى به تنهایى دلیل نمى شود كه در جامعه انحرافى نباشد. در جامعه اى كه اكثر مردم معاد را باور كنند، انحرافات كاهش مى یابد. نمونه آن ماه رمضان در جوامع اسلامى است، چون در این ماه مردم بیش از ماه هاى دیگر به یاد معاد هستند، میزان بزه كارهاى اجتماعى كاهش مى یابد.

---------------

[3] ص، آیه 26.

بسیاری از بزرگان فلاسفه و عرفا و گروهی از متكلمان مانند غزالی، كعبی، حلیمی، راغب اصفهانی، و بسیاری از بزرگان شیعه مانند: شیخ مفید، و ابی جعفر، شیخ طوسی و سید مرتضی و علاّمه حلّی و محقق طوسی خواجه نصیر الدین معتقدند به معاد جسمانی و روحانی هر دو، و می‏گویند روح كه موجود مجرد است به بدن بر می‏گردد.

(1)

نكته دوم: طرفداران معاد جسمانی هم به دو گروه تقسیم می‏شوند عدّه‏ای معتقدند كه انسان با همین بدن عنصری و مادّی برانگیخته می‏گردد، و عدّه دیگر عقیده دارند كه انسان با بدن مثالی و لطیف كه مادّه ندارد برانگیخته خواهد شد. گرچه این بدن مادّه ندارد اما از مقدار و شكل برخوردار است، و این بدن به گونه عین بدن دنیوی است و هر كس آن را ببیند می‏گوید این همان انسانی است كه در دنیا زندگی می‏كرد ولی از این نظر كه دارای جسم و مادّه نیست و قابلیت فعل و انفعال شیمیائی و فیزیكی ندارد با آن تفاوت دارد.(2)

نكته سوم: فلاسفه، متكلمان و تمام الهیون معاد جسمانی را پذیرفته‏اند چنانكه گفته شده مشهورترین نظریه درباره حقیقت معاد جسمانی همان نظریه متكلمان اسلامی است و حاصل آن این است كه آفریدگار توانا، اجزاء پراكنده بدنها را گرد آورده و از آن بدنی همانند بدن نخستین می‏آفریند و نفس را به آن باز می‏گرداند در این صورت این بدن هر چند غیر از بدن نسخت خواهد بود ولی همین مقدار در صدق معاد جسمانی كافی است و هرگز لازم نیست كه عین بدن نخست بازگردد زیرا عینیت با آفرینش مجدد قابل جمع نیست، فقط چیزی كه می‏تواند درباره بدن دوم صدق كند عنوان "همانند" بودن است

و در آیات قرآنی به چنین همانندی و مماثلت اشارتی رفته است چنانكه می‏فرماید:

"آیا خدائی كه آسمانها و زمین را آفریده است توانا نیست كه مثل انسانها را بار دیگر بیافریند."(3)

لذا این تصویر از معاد جسمانی كه متكلمان به آن اصرار می‏ورزند با ظواهر كتاب و سنت كاملاً تطبیق می‏كند.(4)

حالا با توجه به مطالب یاد شده در پاسخ این سؤال :

به نام خدا

سلام

کدام ایه به تاثیر معاد در رهبری وکنترل غرایز اشاره دارد؟

قرآن، براى اثبات امكان قیامت، از سه شیوه بهره گرفته است:

(كَمَا بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ)[23]; همان گونه كه شما را پدید آورد[ به سوى او] برمى گردید. (وَ ضَرَبَ لَنَا مَثَلاً وَ نَسِىَ خَلْقَهُ قَالَ مَن یُحْىِ الْعِظَـمَ وَ هِىَ رَمِیم؟!* قُلْ یُحْیِیهَا الَّذِى أَنشَأَهَآ أَوَّلَ مَرَّة وَ هُوَ بِكُلِّ خَلْق عَلِیمٌ)[24]; و براى ما مثالى آورد و آفرینش خود را فراموش كرد; گفت: چه كسى این استخوان ها را زنده مى كند در حالى كه پوسیده است؟! بگو: همان كسى آن را زنده مى كند كه نخستین بار آن را آفرید و او به هر آفرینشى داناست.

در بخشى از این آیات، با اشاره به قدرت خداوند آمده است كه خداوند قدرت دارد آسمان و ستارگان و زمین و ... را با آن همه عظمت بیافریند و خداوند متعال، با چنین قدرتى مى تواند بعد از مرگ، دوباره زنده كند و قیامت را برپا نماید.[25]

(وَ قَالُوا مَا هِىَ إِلاَّ حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ وَ نَحْیَا وَ مَا یُهْلِكُنَآ إِلاَّ الدَّهْرُ وَ مَا لَهُم بِذَ لِكَ مِنْ عِلْم إِنْ هُمْ إِلاَّ یَظُنُّونَ)[26]; و گفتند: «غیر از زندگانى دنیاى ما[ چیز دیگرى] نیست; مى میریم و زنده مى شویم، و ما را جز طبیعت هلاك نمى كند. ولى به این[ مطلب]هیچ دانشى ندارند [و] جز [طریق]گمان نمى سپرند. منكران معاد، كسانى هستند كه: (وَ إِذَا تُتْلَى عَلَیْهِمْ ءَایَـتُنَا بَیِّنَـت مَّا كَانَ حُجَّتَهُمْ إِلاَّ أَن قَالُوا ائْتُوا بِـَابَآئِنَآ إِن كُنتُمْ صَـدِقِینَ)[27];

و هنگامى كه آیات روشن ما بر آنها خوانده شود، دلیل شان جز این نیست كه مى گویند: «اگر راست مى گویید پدران ما را [زنده كنید و] بیاورید [تا گواهى دهند]!» آن گاه خداوند متعال، مى فرماید:

(قُلِ اللَّهُ یُحْیِیكُمْ ثُمَّ یُمِیتُكُمْ ثُمَّ یَجْمَعُكُمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَـمَةِ لاَ رَیْبَ فِیهِ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ)[28]; بگو: خداوند شما را زنده مى كند، سپس مى میراند، بار دیگر در روز قیامت كه در آن تردیدى نیست، گردآورى مى كند، ولى بیشتر مردم نمى دانند. و در ادامه مى فرماید: و مالكیت و حاكمیت آسمان ها و زمین براى خداست و آن روز كه قیامت برپا شود، اهل باطل زیان مى بیند.[29]

در همین دنیا [از قبیل: داستان گاو بنى اسرائیل، عُزیر پیامبر، زنده كردن چهار پرنده براى حضرت ابراهیم(ع)، زنده شدن مردگان به دست حضرت مسیح(ع) به اذن خداوند، مرگ طبیعت در پاییز و زمستان و زنده شدن دوباره آن در بهار و تابستان و ...] به منكران مى فهماند كه وقوع رستاخیز محال نیست.[30]

---------------

[23] اعراف، آیه 29.

[24] یس، آیه 78 ـ 79.

[25] ر.ك: ق، آیه 6 ـ 11; سجده، آیه 10; اعراف، آیه 57; حج، آیه 5; روم، آیه 19 و 50; فاطر، آیه 9; فصلت، آیه 39; زخرف، آیه 11; اسراء، آیه 51; عنكبوت، آیه 19 و 20; واقعه، آیه 62; قیامت، آیه 30 ـ 40; مؤمنون، آیه 115; مرسلات، آیه 20; عبس، آیه 17 ـ 19; غافر، آیه 57; نازعات، آیه 27; اسراء، آیه 99; یس، آیه 81; صافات، آیه 11; احقاف، آیه 33 و ... .

[26] جاثیه، آیه 24.

[27] همان، آیه 25.

[28] همان، آیه 26.

[29] ر.ك: همان، آیه 27; ص، آیه 27; انشقاق، آیه 14; دخان، آیه 34 ـ 36; صافات، آیه 16 و 53; ق، آیه 3; واقعه، آیه 47 ـ 48; احقاف، آیه 17; مطففین، آیه 12 ـ 13; نازعات، آیه 10 ـ 11; یس، آیه 78; هود، آیه 7.

[30] ر.ك: كهف، آیه 21; بقره، آیه 67 ـ 73 و 259 ـ 260 و 244; آل عمران، آیه 49; مائده، آیه 110 و ... .

انسان، مسافرى است كه به سوى خدا سیر مى كند: (یَـأَیُّهَا الإِنسَنُ اِنَّكَ كَادِح اِلَى رَبِّكَ كَدحًا فَمُلَقِیهِ)[16]

و در این مسیر اگر به لحاظ دستورهاى تشریعى با حسن اختیار خود در راه مستقیم قرار گیرد، خداوند را با مهر و لطفش ملاقات مى كند: (إِنَّ رَحمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِّنَ المُحسِنِینَ)[17]

و اگر با سوء اختیار خویش به بیراهه برود، با قهر و غضب الهى روبه رو خواهد شد: (إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنتَقِمُونَ)[18]

قرآن مجید، بهترین و سودمندترین ره توشه این مسافرت را تقوا مى داند و در بیش از هزار آیه، با بیان هاى گوناگون، انسان را به تحصیل آن فرا مى خواند (كه ذكر آنها از عهده این گفتار خارج است); چنان كه مى فرماید: (تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقوَى وَاتَّقُونِ یَأُولِى الأَلْبَـبِ)[19]; براى خود توشه برگیرید كه در حقیقت، بهترین توشه، پرهیزگارى است، واى خردمندان! از من پروا كنید.

هیچ پیامبرى نیامده، مگر آن كه بهترین پیامش تأمین زاد راه، یعنى تقوا بوده است، تا انسان ها آگاه شوند كه مسافرند و نیاز به ره توشه دارند; نمونه هایى از پیام آنان در سوره شعراء، آیات 106تا179

از زبان حضرت نوح، هود، صالح، و ...(ع) با جمله (فَاتَّقُواْ اللَّهَ وَأَطِیعُون) و عبارات دیگر بیان شده است.[20]

قرآن كریم مى فرماید: (یَـأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلتَنظُر نَفْسٌ مَّا قَدَّمَت لِغَد وَاتَّقُوا اللَّهَ إِن اللَّهَ خَبِیرُ بِمَا تَعمَلُونَ)[21]; اى كسانى كه ایمان آورده اید! از[ مخالفت] خدا بپرهیزید و هر كس باید بنگرد تا براى فردایش چه چیز از پیش فرستاده و از خدا بپرهیزید كه خداوند از آن چه انجام مى دهید، آگاه است.

هم چنین مى فرماید: (فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا استَطَعتُم وَاسمَعُوا وأَطِیعُوا وَأَنفِقُوا خَیرًا لاَِنفُسِكُم وَمَن یُوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَأُولـلـِكَ هُمُ المُفلِحُونَ)[22]; پس تا مى توانید تقواى الهى پیشه كنید و گوش دهید و اطاعت نمایید و انفاق كنید كه براى شما بهتر است و كسانى كه از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند، رستگارانند.

---------------

[16] انشقاق، آیه 6.

[17] اعراف، آیه 56.

[18] سجدة، آیه 22.

[19] بقرة، آیه 197.

[20] ر.ك: عبدالله جوادى آملى، سیره پیامبران در قرآن، ج6، ص65 ـ 67.

[21] حشر، آیه 18.

[22] تغابن، آیه 16.