به گزارش خبرنگار مهر، پروفسور بهرام مبشر استاد سابق کالج سلطنتى لندن، عضو
عالى مؤسسه علوم تلسکوپ هابل، نماینده سازمان فضایى اروپا (ESA) در ناسا، مسئول
آشکارساز nikmouse تلسکوپ فضایى هابل و عضو تیمى که موفق به تصویر کشیدن موقعیت
تغییر کهکشان هاى کوچک شده است در پاسخ به سئوالات خبرنگار مهر می گوید "اکنون می
دانم که از جهان هستی هیچ نمی دانم." در ادامه مشروح این گفتگو را می خوانید:
* خبرگزاری مهر - گروه فناوریهای نوین: چه سئوال، رویا یا انگیزه ای در
کودکی شما را به جایگاه کنونی که دارید هدایت کرد و از آن زمان تا کنون پاسخ کدام
سئوال را نیافته اید؟
- بهرام مبشر: من به اندازه ای خوش شناس بودم که یکی از اعضای
خانواده ای باشم که برای دانش ارزش زیادی قائل بودند. من تشویق شدم که علم بیاموزم
و نسبت به پرسشهای بنیادینی که بیانگر موقعیت بشر در جهان هستی بود علاقمند بودم.
فیزیک و فلسفه از مباحث مورد علاقه من بود و تا سالهای آغازین دانشگاه نیز این
علاقه را به همراه داشتم. همیشه در مراحل مختلف از زندگی، اولویتهای انسان تغییر می
کنند و خواهند کرد، مهم این است که هدفی وجود داشته باشد و در مسیر دستیابی به آن
تلاشی صورت بگیرد. درصورتی که نتوانستید به آنچه می خواهید دست پیدا کنید مسیری
متفاوت را انتخاب کنید، همانطور که همیشه به دانشجویانم می گویم من از شکست شما
ناراحت نخواهم شد از اینکه برای موفقیت تلاشی نکنید آزرده خواهم شد.
تعداد سئوالاتی که هم اکنون ذهن من را فرا گرفته اند و هیچ پاسخی هم برای آنها
ندارم بسیار بیشتر از سئوالاتی است که در دوران کودکی ام داشته ام. در واقع زمانی
که دوره دبیرستان و دانشگاه را سپری می کردم بر این باور بودم که بسیار می دانم اما
اکنون می دانم که هیچ نمی دانم. تفاوت در نوع سئوالاتی است که اکنون نسبت به دوران
کودکی ام کمی ژرفتر و خاص تر شده اند.
* با توجه با دانش کنونی که دارید چه سئوالی درباره جهان هستی بیشتر از
همه ذهن شما را درگیر خود کرده است؟
- طبیعت انرژی تاریک یکی از سئوالاتی است که طی سالهای اخیر ذهن مرا به شدت
اشغال کرده است، همچنین ویژگی های اولین نسل کهکشانهایی که در جهان شکل گرفته اند و
چگونگی بهینه سازی اطلاعات علمی به دست آمده از تلسکوپ فضایی هابل در سالهای آینده
از دیگر مشغولیات کنونی ذهن من به شمار می روند.
* سال گذشته فیزیکدانان دانشگاه استنفورد محاسبه جالبی کردند که نتیجه
آن برابر تعداد جهانهایی بود که احتمال حضور آنها به صورت نامرئی از چشم بشر وجود
دارد. چطور می توانید چنین فرضیه دور از ذهن و غیر قابل باوری را ساده تر شرح
دهید؟
- من چندان به مواردی که امکان آزمایش یا تجربه آنها وجود نداشته باشد توجهی نمی
کنم. شاید جهانهای دیگری فراتر از جهان ما وجود داشته باشد. با این حال برای درک
این جهانها باید قادر باشیم که با سرعتی بالاتر از سرعت نور حرکت کنیم یا عمری
طولانی تر از سن جهان هستی داشته باشیم که این هر دو غیرممکن خواهند بود. به بیانی
دیگر مهم نیست چه تلاشی انجام دهیم زیرا هرگز قادر به برقراری ارتباط با این جهانها
نخواهیم بود.
* تلسکوپهای جدید و پیچیده ای برای کشف پدیده های فضایی جدید در سال
گذشته به فضا ارسال شده اند. از جمله هرشل و WISE و تلسکوپ جیمز وب نیز در نوبت
پرتاب قرار دارد. اما تلسکوپ هابل همچنان یکی از معتبرترین و مورد توجه ترین
تلسکوپهای فضایی جهان باقی مانده است. نظر شما درباره این محبوبیت
چیست؟
- تلسکوپ هابل اولین تلسکوپ نوری است که در فضا قرار گرفته و محبوبیت آن به
میزان زیادی به تصاویر زیبا و جزئیات دقیقی است که به ثبت می رساند. با استفاده از
هابل بسیاری از محدودیتها که به واسطه تلسکوپهای زمینی به وجود می آیند، از بین می
رود. از جمله تصاویر آن تحت تاثیر اتمسفر زمین قرار نداشته و بسیار شفاف هستند و در
عین حال هابل قادر به جذب طیف نوری است که انسان از روی زمین قادر به مشاهده آن
نخواهد بود و به همین دلیل با کمک این طیف اطلاعات جدیدی از جهان به ثبت می رساند.
همچنین هابل قادر به نفوذ به گذشته فضا و زمان است و به قلمرویی از جهان هستی
دسترسی دارد که دسترسی به آنها به واسطه تلسکوپهای زمینی هرگز مقدور نخواهد بود.
همه این توانایی ها به دریچه ای جدید به نام هابل برای بشر تبدیل شده اند تا بتواند
کائنات را دیده و درک کند. هابل می تواند مبدائی از زمان را در دورترین گذشته ها
برای بشر نمایان سازد.
* اکنون هابل در چه وضعیتی قرار دارد؟
- پس از اتمام ماموریت ترمیم و تعمیر در سال گذشته، تجهیزات و ابزار جدیدی بر
روی تلسکوپ هابل نصب شد و تجهیزات قدیمی و از کار افتاده نیز تعمیر شدند. امروز
هابل از پنج ابزار فعال برخوردار است و از هر زمان دیگری در دوره حیاتش قدرتمندتر
است. دوربینهای نوری و فروسرخ این تلسکوپ امکان دیدن اعماق فضا و تصویر برداری
فضایی به منظور مطالعه ترکیب کهکشانها و ستاره های را به وجود آورده است.
* همانطور که می دانید اخترشناسان در گروه ها و پروژه های مختلف در
تلاشند با استفاده از پیشرفته ترین ابزار و شیوه ها سیاره ای مشابه زمین را در خارج
از منظومه خورشیدی بیابد. شما دلیل پیدایش این موج ناگهانی برای یافتن سیاره های
شبه زمینی را در چه می بینید؟ در صورت یافته شدن سیاره ای دقیقا مشابه زمین ادامه
حیات بشر بر روی آن امکانپذیر خواهد بود؟
- فناوری بشر اکنون به سطحی رسیده است که می تواند به راحتی سیاره های شبه زمینی
را بیابد، فعالیتی که نیازمند تلسکوپهای فضایی که توانایی نمایان ساختن مدار سیاره
ها را در اطراف ستاره هایشان داشته باشند، خواهد بود. به تازگی تلسکوپ کپلر توسط
ناسا پرتاب شده است که وظیفه آن جستجو و یافتن سیاره های شبه زمینی است و به همین
دلیل تعداد سیاره های شبه زمینی به صورت ناگهانی افزایش پیدا کرده است. اخترشناسان
تا کنون در حدود 200 نمونه از این سیاره ها را کشف کرده اند که از جرم و شعاعی
مشابه زمین برخوردارند. تلاشهای بیشتری برای کشف امکان زندگی بر روی این سیاره ها
مورد نیاز است. باید تحقیقات طیف نمایی و جستجو برای یافتن عناصر پشتیبانی کننده
حیات در این سیاره ها صورت گیرد که بسیار سخت و پیچیده هستند. در عین حال به نظر من
سفر انسان به چنین سیاره هایی غیر ممکن است.
* از پروژه های جدید سازمان ناسا و آژانس فضایی اروپا چه اطلاعاتی می
توانید بدهید؟
به تازگی دو تلسکوپ جدید هرشل با هدف مطالعه کهکشانهای غبار آلود برای یافتن
اجرامی که در پس از غبارها از دید بشر پنهان مانده اند و پلانک با هدف اندازه گیری
پس زمینه تابشهای ماکروویو به فضا پرتاب شده اند. این دو پروژه نتیجه 20 سال تلاش
دانشمندان و مهندسان بوده اند. همچنین ناسا و آژانس فضایی اروپا در حال تکمیل
تلسکوپ فضایی جیمز وب هستند که از آیینه ای 6.5 متری و قدرتی 9 بار بیشتر از هابل
برخوردار است. انتظار می رود جیمز وب تا سه سال آینده راهی فضا شود.
* آغاز به کار برخورد دهده بزرگ هادرون یکی از جنجالی ترین خبرهای سال
2009 و قبل از آن بوده است، آیا شما به موفقیت این آزمایشگاه بزرگ در یافتن ذرات
بنیادینی مانند بوزون هیگز خوشبین هستید؟ یافته شدن چنین ذراتی تا چه اندازه در درک
انسان از پیدایش جهان تاثیرگذار خواهد بود؟
- کاملا. من بسیار خوشبینم که این دستگاه روزی کشفی جدید و بزرگ را ارائه خواهد
کرد. یافتن ذرات هیگز می تواند آخرین شاهد گم شده مدل استاندارد فیزیک ذره ای که بر
اساس آن تمامی نیروها در طبیعت در یک فوق نیرو گرد هم آمده بودند را در اختیار
دانشمندان قرار دهد. پدیده ای که بسیار حیاتی بوده و به اثبات نظریه استاندارد منجر
خواهد شد.
* چند سال پیش صحبتهایی از امکان همکاری شما با دانشگاه های ایرانی به
منظور تربیت دانشجوی رشته نجوم مطرح شد. این صحبتها در نهایت به کجا رسیدند و آیا
اکنون دانشگاهیان در ایران با شما همکاری دارند؟
- این صحبتها به گونه ای به همکاری منجر شده اند. امروز تعدادی از دانشجویان در
موسسه تحقیقات فیزیک نظری و ریاضی در ایران به مطالعه کیهان شناسی و اخترشناسی می
پردازند. عملکرد این دانشجویان بسیار عالی است و نوع پروژه هایی که بر روی آنها کار
می شود به همان اندازه قدرتمند است که پروژه های دیگر در گوشه های دیگر جهان هستند.
دوستان من در این موسسه با به وجود آوردن چنین فرصتی برای دانشجویان کار بسیار
بزرگی انجام می دهند. رصدخانه ملی نیز روندی سریع و رو به جلو دارد که این بسیار
دلگرم کننده است. من هر زمان که بتوانم برای دیدار با دانشجویان و بررسی فعالیتها و
پروژه های آنها به ایران سفر می کنم. همچنین تعدادی از این دانشجویان را برای
همکاری و گرفتن مدرک دکتری در دانشگاه کالیفرنیا انتخاب کرده ام و امیدوارم تمامی
این فعالیتها در آینده نسل جدید اخترشناسان ایرانی را پرورش دهد.
* آیا تا به حال در حین مطالعات و فعالیتهای خود پیش آمده است که یکی از
پدیده های فضایی، کهکشانها، ستاره ها یا دیگر اجرام کیهانی بیشتر از بقیه مورد توجه
شما قرار گیرند؟
- یک دانشمند نمی تواند کهکشان یا ستاره مورد علاقه ای داشته باشد زیرا نمی توان
یکی از پدیده های طبیعی را نسبت به دیگری برتری داد. جهان و هر آنچه در آن قرار
دارد از جمله انسانهای ساکن زمین پدیده های مورد علاقه من به شمار می روند.
* با توجه به روندی که انسانها در تخریب سیاره زمین در پیش گرفته اند و
خطرهای گاه و بیگاه طبیعی که سیاره ما را تهدید می کنند چه پیش بینی از آینده زمین
دارید؟
- به طور کلی می گویم که زمین تنها خانه ایست که ما داریم و امیدوارم بتوانیم آن
را حفظ کنیم. ما مالک زمین نیستیم و به صورت موقت در آن زندگی می کنیم. امیدوارم
بتوانیم مانند اجدادمان آن را برای فرزندانمان حفظ کرده و به آنها تحویل دهیم.
* به نظر شما در حال حاضر بشر در چه بخشی از تاریخ جهان هستی ایستاده
است و سرعت پیشرفت انسان را در مسیر این تاریخ چگونه می بینید؟
- بشریت در زمانی زندگی می کند که در آن قادر به پاسخ دادن به سئوالاتی است که
قدرتمندترین ذهنها را طی قرنهای گذشته به خود مشغول کرده بوده است. امروز با کمک
تلسکوپهای بزرگ و رصدهای فضایی می توان به بنیادی ترین سئوالات درباره حیات بشر
پاسخ داد. به نظر من ما در یکی از هیجان انگیزترین دورانها از تاریخ تمدن زندگی می
کنیم و با استفاده از علم و دانش خود می توانیم بهترینها را انجام دهیم.
-------------------------------
گفتگو: سمیرا مصطفی
نژاد
