تبیان، دستیار زندگی

ما در این بخش از اعتقادات دینی و شریعت عملی مربوط به آن اعتقادات، سخن خواهیم گفت؛

مهمترین این معتقدات در جزیرةالعرب عبارت بود

در تمام یادگارهای شعری و غیر شعری عرب، سخن از ابراهیم، کعبه و مسایلی است که در ارتباط با شریعت ابراهیمی میباشد. بنابراین آنچه از نظر اعتقادی در این جزیره سابقه تاریخی دارد، اعتقاد به توحید است، این اعتقاد به مرور زمان به شرک تبدیل میشد.

الف: اولین علت، مطلبی است که ابنکلبی نسبشناس معروف آن را اظهار کرده است. او میگوید: چیزی که سبب شد مردم جزیرة العرب دست از آیین ابراهیمی برداشته و به عبادت سنگ و بت بپردازند؛ این بود که هر مسافری که از مکه خارج میشد، سنگی از سنگهای حرم را همراه خویش بر می گرفت و در مسافرت هر جا توقف میکرد، آن را بر زمین مینهاد و گرد آن طواف میکرد، همان گونه که به طواف کعبه میپرداخت، این عمل به دلیل اعتقاد آنان به کعبه و حرم بوده است، آنان کعبه را محترم میشمرده و آیین حج و عمره به جای میآوردند. پس از آن رفته رفته این عمل آنان به پرستش آنچه بدان علاقه داشتند منجر شده و آنها آیین سابق خود را فراموش کردند، آنان دین ابراهیم و اسماعیل(ع) را دگرگون نمودند و بتپرست شدند.بلوغ الارب ج1 ص179

ب: در روایات تاریخی به نکته دیگری در این زمینه اشاره شده و آن این که عمرو بن لحیّ عاملی برای بتپرست شدن مردم بوده است، او از شامات بتی را به نام هبل به مکه آورد و مردم را دعوت به پرستش آن نمود. از اینجا بود که کمکم بتپرستی گسترش یافت. از پیامبر نیز نقل شده که عمرو بن لحیّ نخستین کسی بوده که دین عرب را تغییر داده است. .

سلام

ج: گفته شده، اساس بتپرستی ناشی از تنزیهی بوده که علمای سلف برای خدا قایل شدهاند. آنها خدا را از هر چیزی منزه میکرده و به مردم نیز چنین میآموختند، زمانی که دیدند مردم قائل به «تعطیل» شدند.

برای آنان بتهایی قرار داده و به پرده پوشاندند و با سجود خود در مقابل آنها تعظیم کردند تا به واسطه آنها از خدایی که بر آنها غایب است یاد کنند. . نیاز به گفتن ندارد که این دلیل نمیبایستی مربوط به جاهلیت باشد، زیرا این قبیل مباحث کلامی، در میان آنها مطرح نبوده است.

سلام

د: یعقوبی در تحلیل خود از بت پرستی و عامل آن میگوید: بتپرستی از هنگامی آغاز شد که وقتی یکی از مردم میمرد، اقوام او، مجسمهای از وی ساخته و به یاد او آن را محترم میداشتند، اخلاف آنها پس از سالها گمان کردند که اینها خدایان آنها هستند؛

[ شاهد این امر، میتواند سخن مشرکین با پیامبر(ص) باشد که میگفتند: این بتها اقوام گذشته هستند که مطیع خدا بوده، ما صورتی از آنها ساخته و عبادتشان میکنیم.

در مورد سه بت مشهور، یعوق و یغوث و نسر، گفته شده: اینها از قوم نوح بودهاند و افرادی صالح بودند، بعدها مجسمه آنان به صورت بت درآمد.

در مورد لات نیز گفته شده: او در واقع مرد صالحی بوده است که غذا برای حاجیان درست میکرده، وقتی او مرد، تمثالی از او درست کردند، بر آن بنایی ساختند و اسمش را «بیت الربه» نهادند.[

ابن قیّم بررسی علل بتپرستی گفته است: تعظیم مردگان سبب شد تا کم کم صورتهایی از آنها به شکل بت ساخته شود.

ه: عامل دیگری که در اشاعه شرک سهم عظیمی به خود اختصاص داده، اختلافاتی بوده که در میان قبایل وجود داشته است، به تعبیر دیگر مسایل اجتماعی و سیاسی نیز خود عاملی برای اشاعه و گسترش بتپرستی بوده است. استمرار جنگ و درگیری بین قبایل موجد فرهنگی بود که مهمترین نمودش جدا کردن قبایل از یکدیگر بود. بر پایه این فرهنگ، قبایل از هم فاصله میگرفتند و سعی داشتند هر شرافت و افتخاری که وجود دارد، نصیب خود کرده و قبیله مقابل خود را از بین ببرند.

کمکم این اختلافات تا آنجا گسترش یافت که توحیدرا درمعرض دگرگونی قرار داده و زمینه را برای این که هر قبیله خدایی مخصوص به خود داشته باشد فراهم کرد. وقتی ما نتیجه توحید عملی را در جامعه، وحدت قشرهای مختلف مردم در جهت واحد و بسوی خدای متعال بدانیم از وجود اختلاف وتشتت در میان مردم نمیتوان جز اختلاف میان خدایان را انتظار داشت. آنها باید خدایی را انتخاب میکردند که دشمن آنها را از بین ببرد، طبعاً دشمن هم خدایی را انتخاب میکرد که اینها را از بین ببرد. وقتی عمروبن لحی به شام رفت، دید مردم بت میپرستند. گفت اینها چیست که میپرستید؟ گفتند: خدایانی است که از آنها برای غلبه بر دشمن کمک میگیریم.

زمانی که دیگر اعراب عظمت کعبه و نقش آن را در افزونی پرقدرت قریش مشاهده کردند، در مناطق خود نیز کعبه ساختند تا از این افتخار بیبهره نباشند. در نجران کعبهای توسط بنو عبدالمَدان ساخته شد و این قبل از آمدن نصرانیها به نجران بوده است.[28] کعبهای در غطفان در مقابل خانه خدا ساخته و برای آن صفا و مروه هم درست کردند.[29] کعبهای در یمن که آن نیز در مقابل کعبه مکه توسط ابرهه ساخته شد.[30] این گویا کلیسا بوده است. در شام نیز کعبه شامیه ساختند.[31] در سرزمینی در میان کوفه و بصره نیز کعبهای وجود داشته است.[32] بسیاری از اینها قصدشان بر این بود تا عرب را از حج کعبه بازداشته و به کعبه خود روانه کنند؛ در مورد ابرهه این مسأله مسلم است.[33] .آلوسی میگوید: عرب جاهلی متفرق و متشتت بودند... و لذا عیدهای هر قبیله با قبایل دیگر متفاوت بود.[34] .

ابنقتیبه نیز نقل میکند که یهودیت بیشتر در قبیله حمیر و کنانه و بنیحارث بن کعب و کنده بوده است.[4] از برخی منابع نیز به دست میآید که گروههایی از اوس و خزرج، به علت همنشینی با یهود در محله خیبر و بنیقریظه یهودی شدند، همچنان که تعدادی از بنیحارث بن کعب و عدهای از قبیله غسّان و جذام نیز یهودی گشتند.[5] .