تبیان، دستیار زندگی

کشف حجاب در ایران پدیده‌ای ناشی از آشنایی با غرب و تجددخواهی افرادی است که افکار و زندگی غربی را تجربه کرده بودند و می‌کوشیدند زنان ایرانی را نیز مانند زنان اروپایی بعد از رنسانس بدون حجاب و نیمه عریان سازند و البته لباس مردان را نیز تغییر دهند. درحالی که نخستین نشانه‌های کشف حجاب را می‌توان در دربار ناصرالدین شاه قاجار و سپس در محافل روشنفکری مشاهده نمود، رسمیت یافتن آن به دوره دیکتاتوری رضا شاه پهلوی باز می‌گردد. رضاخان که پیش از رسیدن به مقام پادشاهی خود را فردی دیندار و پایبند به اصول مذهب نشان داده بود، پس از به قدرت رسیدن به تدریج ماهیت اصلی خود را نمایان ساخت. او که به نام تجددگرایی، تضعیف ارزش‌های دینی را سر لوحه برنامه‌های نوسازی فرهنگی خود قرار داده بود، طی اقداماتی مخالفت عملی خود را با اسلام و فرهنگ و سنن اسلامی جامعه آغاز کرد.

(مدنی، ج.1، 1361: 117-119) از جمله این اقدامات می‌توان به حضور روز افزون میسیون‌های مذهبی، تاسیس مدارس جدید، بازگشت اشراف زادگان تحصیل کرده از فرنگ، تاسیس کانون‌ها و انجمن‌های روشنفکری، تغییر نظام آموزشی، اجباری کردن استفاده از کلاه شاپو، صدورقانون متحد الشکل نمودن البسه، کشف حجاب بانوان، ترویج بی قیدی در میان زنان، جلوگیری از حضور زنان باحجاب در پارک ها، سینماها، تاترها، هتل‌ها و سایر مراکز عمومی و… اشاره نمود.

در مرحله نخست سیاست نوسازی فرهنگی رضاخان در سال 1307 اتباع ذکور ایرانی موظف شدند لباس‌های متحد الشکل با کلاه خاص شبیه فرانسویان (کلاه پهلوی) بپوشند. بااجباری کردن این قانون به تدریج تعداد کت وشلوار پوش‌ها زیاد شد. درسال 1313رضاخان سفری به ترکیه داشت و در آنجا به شدت تحت تاثیر اقدامات کمال پاشا (آتاتورک) قرار گرفت و رمز ترقی و پیشرفت کشور را در تغییر کلاه پهلوی به کلاه شاپو و رفع حجاب از زنان دید(کشف حجاب در ایران، 1379 :17)

با آغاز سال 1314 تبلیغات حکومتی در مورد کشف حجاب به اوج خود رسید. علی اصغر حکمت- وزیر معارف - در فروردین 1314/1935 در مدرسه شاپور شیراز جلسه‌ای تشكیل داد و از اصناف مختلف دعوت كرد. در این مراسم عده‌ای دختر جوان بدون حجاب به اجرای برنامه پرداختند.(بصیرت منش: 1378، 190) همچنین در 17 دی ماه 1314/1936 رضاشاه، همسر و دو دخترش بدون حجاب در مراسم فارغ‌التحصیلی دانشسرای تهران شركت كردند. شاه در این مراسم که خطاب به فارغ التحصیلان گفت: «بی نهایت مسرورم که می‌بینم خانم‌ها در نتیجه دانائی و معرفت به وضیعیت خود آشنا شده و پی به حقوق ومزایای خود برده‌اند. ما نباید از نظر دور بداریم که در سابق نصف جمعیت کشور ما به حساب نمی‌آمد و نصف قوای عامله مماکت عاطل بود....شما خانم‌ها این روز را یک روز بزرگ بدانید و از فرصت هائی که دارید برای ترقی کشور استفاده نمائید.» (مکی،ج.6 1362: 259-258) با این اقدام از سوی رضا شاه پروژه کشف رسما کلید خورد.
همزمان با اجرای جشن‌ها و برنامه‌های طراحی شده ازسوی دولت برای ترویج کشف حجاب، یک سلسله مقالات به نظم و نثر در جراید منتشر و در آنها از نقاب و حجاب زنان انتقاد به عمل آمد. پلیس نیز مامور شد با خشونت تمام به مبارزه با حجاب اسلامی ـ به هر شکل ـ بپردازد. (مدنی،ج.1، 1361: 120)

با وجود تمام تبلیغات و اقدامات، مردم ایران در مقابل تغییر پوشش مقاومت می‌ورزیدند. برنامه کشف رضا خان همچنین با مخالفت‌های گسترده‌ای از سوی علما مواجه شد. در شیراز آیت ا... فال اسیری (بصیرت منش، 1378 :419 -418 ) و در تبریز آیت ا... انگجی و آیت ا... آقا میرزا صادق آقا به اعتراض شدید پرداختند. (بصیرت منش، 1378: 404) فالی دستگیر وزندانی و علمای تبریز توقیف، زندانی و یا تبعید شدند.در دیگر نقاط ایران نیز به همین ترتیب حرکت‌هایی در اعتراض به رضا شاه صورت گرفت. این سلسله مبارازات نهایتا با وقوع قیام گوهر شاد و به خاک و خون کشیده شدن مردمامی که در برای دفاع از باورهای اصیل خود در پناه حرم امن امام رضا(ع) در مشهد تجمع کرده بودند، به اوج خود رسید.
اگر می‌خواهید از کشف حجاب و سیاست رضاشاه در بی حجاب کردن زنان ایرانی بدانید به منابع زیر مراجعه نمایید:

1- تغییر لباس و كشف حجاب به روایت اسناد، تهران، مركز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1378. این كتاب در دو قسمت مقدمه در نود و چهار صفحه و اسناد در ششصد و هجده صفحه به همراه تصاویری از جریان كشف حجاب در پایان انتشار یافته است. در این كتاب دویست و هشت سند تاریخی ارزشمند، از روزگار پهلوی اول بازنویسی و به همراه نمونه‌ای از اصل اسناد ارایه گردیده است.

2- واقعه كشف حجاب، اسناد منتشرنشده از واقعه كشف حجاب در عصر رضاخان، به كوشش سازمان مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی و مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، تهران، 1371. این كتاب هم شامل دویست و بیست و شش سند تاریخی به همراه متن اصلی از جریان كشف حجاب در دوره‌ی رضاشاه است.

3- خشونت و فرهنگ (اسناد محرمانه كشف حجاب (1322- 1313)، مدیریت پژوهش و آموزش، تهران، سازمان اسناد ملی ایران، 1371. در این كتاب اسناد روند اجرایی كشف حجاب عمدتاً اسناد وزارت كشور (شامل پانصد و هفتاد و یك سند) از شهرهای مختلف انتخاب و بازنویسی گردیده است. در پایان كتاب شش قطعه عكس مربوط به موضوع كتاب نیز مندرج است.
4- حكایت كشف حجاب (جلد 2 و 1)، تهران، مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، 1381. مؤسسه قدر ولایت در این كتاب دو جلدی اسناد و خاطراتی از جریان كشف حجاب كه در آثار قبلی انتشار یافته را گردآوری و با مصاحبه‌های جدید به صورت موضوعی تدوین و منتشر نموده است.

5- كشف حجاب، زمینه‌ها، پیامدها و واكنش‌ها، مهدی صلاح، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1384. كتاب فوق جدیدترین پژوهش پیرامون كشف حجاب در ایران است كه محقق با بهره‌گیری از منابع تجددگرایی و كشف حجاب در دوره‌ی رضاشاه، زمینه‌ها و مقدمات اعلام كشف حجاب و چگونگی اجرای آن، سیر كشف حجاب در نواحی مختلف ایران، واكنش‌های اجتماعی در برابر كشف حجاب، و سرانجام پیامدهای كشف حجاب را بررسی نموده است. در كتاب تصاویر از اسناد و عكس‌های منتشرشده در مطبوعات دوره‌ی پهلوی اول هم درج شده است.

6- كشف حجاب، فاطمه حیدریان، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامی، 1379. این كتاب كه مجلد هفتم از مجموعه دانستنی‌های انقلاب اسلامی برای جوانان به حساب می‌آید، روایت ساده و روانی را برای مخاطب از جریان كشف حجاب ارایه داده است.

7- سیاست و لباس (گزیده اسناد متحدالشكل شدن البسه 1307- 1318)، به كوشش سید محمدحسین منظورالاجداد، تهران، سازمان اسناد ملی ایران، 1380. دكتر سید محمدحسین منظورالاجداد از اساتید بنام سندشناسی در كتاب فوق بیش از سیصد سند تاریخی را كه بخش مهمی از آن به تغییر لباس زنان و كشف حجاب و لباس روحانیت مربوط می‌شود، گردآوری و بازنویسی نموده‌اند. مؤلف محترم تصریح نموده است این تعداد حجم اندكی از اسناد این موضوع است كه به علت عدم فهرست‌نویسی اسناد شهرستان‌ها به این میزان بسنده شده است.

8- رسایل حجابیه (شصت سال تلاش علمی در برابر بدعت كشف حجاب)، دفتر اول و دفتر دوم، رسول جعفریان، قم، انتشارات دلیل ما، 1380. استاد جعفریان از تلاشگران عرصه پژوهش تاریخ و فرهنگ اسلامی كشورمان كه خداوند توفیقاتشان را روزافزون كند در كتاب ارزشمند فوق پس از ذكر مقدمه‌ای مبسوط بیش از سی رساله حجابیه‌ای كه توسط علما و فقهای شیعه در ایران نگاشته شد، گردآوری و منتشر نموده‌اند. برخی از این رسایل خود شامل چند رساله هستند. از موارد جالب توجه در این كتاب تهیه و درج كتاب‌شناسی حجاب است كه از ضروریات اهل تحقیق به شمار می‌رود. استاد جعفریان گزارشی از این دو جلد كتاب مفصل (1450 صفحه) را با نام داستان حجاب در ایران پیش از انقلاب در دویست و نود صفحه در سال 1383 در مركز اسناد انقلاب اسلامی انتشار داده‌اند.

9- كشف حجاب، نشست تخصصی، با حضور مهستی ابوذرجمهری، حوریه سعیدی، مهدی صلاح، عبدالمجید معادیخواه، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1384. مؤسسه پژوهش‌های سیاسی در سلسله نشست‌های تخصصی كه برگزاز نمود در نشست چهارم با حضور صاحب‌نظران و پژوهشگران به بررسی كشف حجاب پرداخت كه مجموعه سخنرانی این نشست تخصصی در كتاب فوق ارایه شده است.

----

برگرفته از سایت تابناک(این سایت منبع را سایت کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران ذکر کرده است)