یا سُرور العارفین
*********************************
**********************
********
شاید شما هم از آن دسته باشید که موسیقی گوش می‌دهند و می‌گویند ای بابا ما نفهمیدیم موسیقی کجاش اشکال داره، کجاش نه!
گذشته از بحث فقهی در این موضوع، از آنجایی که تاثیر موسیقی بر روح و جان آدمی انکار ناپذیر است، امروز از این زاویه به آن خواهیم نگریست که از نظر اخلاقی و عرفانی، چه نغمه‌ای روح پرور بوده و کدام طنین واقعا دل نواز است؟
جرعه ای که اکنون به آستان شما پیشکش است، شرابی است از کلام استاد فرزانه، حضرت آیت الله جوادی آملی.
... از استاد می‌پرسم: به نظر شما، موسیقی‌های متداول چه تاثیری بر روان آدمی می‌گذارد؟
و ایشان چنین می‌نوازند که: ...ابن سینا رحمه‌الله در نَمَط (فصل) نُهم کتاب «اشارات و تنبیهات» می‌نویسد:
"گاهی عارف به «نغمه رخم»، یعنی آهنگ ملایم نیاز دارد تا او را متّعظ کند"(الإشارات و التّنبیهات-صفحه ی360).
در درس مرحوم الهی قمشه‌ای (قدس‌سره)، وقتی به این قسمت از شرح اشارات رسیدیم (سه نفر در آن درس حاضر بودیم)، پس از درس، از استاد اجازه گرفتیم تا جناب آقای ربّانی خراسانی رحمه‌الله که از علمای بزرگ تهران بود (یکی از آن سه نفر)، هر شب پس از درس، یکی از غزل‌های استاد را برای ما بخوانند که ایشان هم اجازه دادند.
گاه مناجات یک جوان را اداره می‌کند. گاه نیز یک غزل یا قصیده، کمبودهای درونی او را ترمیم می‌کند؛ اما لذت غزل هرگز در ترانه یافت نمی‌شود. ترانه لذتی کاذب ایجاد می‌کند؛ اما غزل شهدی است که لذت صادق را به همراه دارد و تا پایان عمر با انسان همراه است. غزل‌های حافظ و سعدی چنین است.
به هر حال، اگر کسی خود را با ترانه سرگرم کند، در سنین بالاتر، خود متوجه می‌شود که با ذائقه او هماهنگ نیست، در حالی که انسان با مناجات و غزل انس دیگری دارد. غزل حافظ همیشه می‌ماند و هرچه سن بالاتر برود، انسان با آن بیشتر مأنوس می‌شود.
همه می‌دانیم که آهنگ‌های طرب‌انگیز خوی حیوانی را در ما زنده می‌کند. آهنگ‌هایی که فرشته منشی را در آدم احیا می‌کند، به انسان سبک‌باری می‌دهد و بشر را از شهوت و غضب دور می‌کند نیز می‌شناسیم. به آهنگ‌های مشکوک گوش نمی‌دهیم.
از این نظر موسیقی بر سه قسم است:
1- موسیقی‌هایی که حالتی روحانی در انسان ایجاد می‌کند که اشکال ندارد.
2- موسیقی‌هایی که به مجالس لهو و لعب اختصاص دارد و شهوت را تحریک می‌کند که این دسته نامشروع است.
3- دسته‌ای از موسیقی‌ها هم مشکوک است، پس با داشتن راه صحیح، دیگر به دنبال مشکوک نمی‌رویم.
خواندن غزل‌ها و مناجات‌ها با صدای خوب، خصیصه ما ایرانیان است. ما ایرانیان به آواز بیش از نواختن علاقه داریم که بسیار خوب است و بیش از آن هم نیاز نیست.
در فرهنگ شیعی ما، مستحب است کسی که اذان می‌گوید، «صیّت»، یعنی خوش صوت باشد(وسائل الشّیعه/جلد5/صفحه 410)تا نیاز قوه سامعه تامین شود. اشعار خوبی وجود دارد که اگر با صدای خوش خوانده شود، این نیاز انسان را تأمین می‌کند.
از طرفی، اشعاری که در اثر پیمودن این راه فرا گرفته، همه عمر برای او می‌ماند و هر چه سن بالاتر می‌رود، بهره او از این اشعار بیشتر می‌شود.
حسین عسگری - گروه دین و اندیشه - تبیان
پاسخ استاد از کتاب نسیم اندیشه، ص 113
