تبیان، دستیار زندگی

خلاصه درس نامه طنزنویسی جلسه‌ی یکم‌ـ شوخ‌طبعی و انواع آن

پژوهشگران گونه های مختلف شوخ‌طبعی را به چهار دسته تقسیم کرده اند:

1)هزل

2)فکاهی

3)هجو

هجو و هجا به معنی بد گفتن؛ فحش دادن و استهزاء کردن در شعر است.

4)طنز

شوخ طبعی کنایه ایست که قصد بیان کمبودها،نارسانایی ها را دارد به مانند هجو اما بدون ناسزاگویی است.

با تشكر فروان از لاو گرامی

همان طور كه می دانید انجمن طنز در پایان ماه مبارك رمضان اطلاعیه ای را مبنی بر آموزش طنزنویسی صادر كرد كه طی آن حدود 150 نفر در این طرح شركت كردند و این طرح از روز عید سعید فطر آغاز به كار كرد و هم اكنون هفته دوم آن در حال سپری شدن است به همین دلیل خلاصه ای از درس اول برای كاربرانی كه ثبت نام نكرده اند توسط كاربر فعال دوره لاو گرامی قرار داده شده است اگر شما نیز مایل به شركت در این دوره هستید فرصت را از دست ندهید و برای ثبت نام به اینجا رجوع كنید.

این هم تكلیف هفته اول بود كه انشاءالله در روزهای آتی تكالیفی كه دوستان ارسال كردن و قابلیت نمایش در انجمن را دارند در اینجا قرار می گیرد.

تكلیف شماره یك:

1- هزل، فكاهی و هجو را به زبان خودتان تعریف كنید( توجه كنید فقط به تعاریفی كه خودتون بیان فرمایید نمره داده می شود نه اینكه متن را كپی كنید ) 5 نمره

2- ضمن تعریف طنز به زبان خودتان یك مطلب طنز نیز بنویسید. 5 نمره

هجو:
به موضوعی که در نظر او نادرست است به شدت حمله می کند و رحمی ندارد و ملاحظه کسی یا چیزی را نمی کند و سعی می کند این تندی را با خنده قابل پذیرش کند و قصدش جدی است نه شوخی برای انتقام گیری!
ویژگی های هجو:
1-    منتقد
2-    منتقم
3-    نیش زن
4-    بی رحم
5-    عصبانی
6-    جدی
7-    تلخند

هزل:
تفریح و تعلیم است که البته تفریحش قالب است و ابایی از کاربرد الفاظ نامناسب به قصد خنده و شوخی ندارد یعنی اصولا قصد جدی ندارد، نقد و انتقام شخصی هم در کارش نیست، بیشتر خودش را ضایع میکند و خنده آن ناشی از پرده دری آن است.
ویژگی های هزل:
1-    شوخ(غیر جدی)
2-    بی ادب
3-    بی حیا
4-    بی طرف
5-    فضول
6-    نیشگون

فکاهی:
بی غرض و بی قصد است و هدفش تفریح و ایجاد نشاط در جمع است. خیلی اهل تامل و به کارگیری ظرافت در سخن نیست. کنایه های پیچیده ندارد و بسیار سطحی است.
ویژگی های فکاهی:
1-    ساده و سطحی
2-    خنده رو
3-    همه فهم
4-    زود فهم
5-    زودگذر
6-    بی آزار
7-    بی غرض

به طور کلی میتوان گفت که هجو و هزل دست مایه ی خواص(در ادبیات) است و فکاهی دست مایه ی عوام

سلام به همه

منتقدان فرنگی طنز را به دو نوع رسمی Formal  یا مستقیم Direct و غیر رسم تقسیم کرده اند. در طنز مستقیم ، سخنگو اول شخص است. این «من» ممکن است مستقیما با خواننده سخن بگوید یا با واسطه ی کس دیگری که در اثر مطرح است و اصطلاحاً حریف adversarius نامیده می شود. کار این «پامنبری خوان» شرح و بسط و توضیح و تفسیر طنز های سخنگو است

هجو:
آن چه ظاهرا بر می آید این است که تعریف دقیق و تیزی(همان شارپ) برای این مصادیق ادبی وجود ندارد که البته طبیعی هم هست، زیرا اینها از محصولات زبان و ذهن است که قالب پذیر نیستند، اما می توان حدود خاکستری را تشخیص داد، در ضمن فهمیدن اینگونه موارد در مقایسه با هم بسیار  بهتر صورت می گیرد.
محدوده هجو:
هجو حمله ای است ادبی به کسی یا چیزی و قصد آن افشای نارسایی های گوناگون زندگی انسانی است یا شخصی است و در مخاطبان خود خنده ای گزنده و تلخ توأم با پالایش کمیک ایجاد می کند و در موردهایی با بی پروایی و گستاخی همراه است.
اگر سخنی با درون مایه خنده این ویژگی ها را داشته باشد احتمالا هجو است:
1-    منتقد
2-    منتقم
3-    نیش زن
4-    بی رحم
5-    عصبانی
6-    جدی
7-    تلخند
8-    جنبه شخصی دارد
که البته این ویژگی ها را هم نداشته باشد:
1-    بی حیا
2-    بی غرض
3-    بی طرف

که تفاوت هجو با هزل در همین ویژگی های آخر است و به قولی:
هجو از هزل با ادب تر است و هدفش بر خلاف هزل انتقاد از وضع موجود و یا انتقام گیری شخصی است.
از هجو تا هزل یک طیف است که در یک طرف اوج ادب به همراه ناریاضتی و غرض ورزی است و در طرف دیگر نهایت گستاخی و بی طرفی.

1-هزل:نوعی سخن با مزه است که مخاطب آن عام است و استفاده از کلمات رکیک و زشت در آن امکان پذیراست و هدف آن خنداندن لحظه ای است و در میان انواع نوشته ها ی بامزه سطحی ترین هدف را دارد.

فکاهه:نوعی سخن است که می تواند مردم را در هر سطحی بخواند و درک آن ساده است و عناصر و مطالب ان برگرفته از چیزهایی است که می بینیم و اندیشه ی نهفته در آن عمیق نیست.و رایج ترین نوع با مزگی در میان مردم معمولی است

هجو:نوعی سخن است که کارشناسانه تر از هزل و فکاهه است و دقت بیشتر و استفاده ی بیشتری از کنایات و کلمات دارد ولی در عین حال انتقادی بوده و زبان آن تند و تیز می اشد و نفعی برای کسی در آن وجود دارد.استفاده از کلمات نامناسب در ان مجاز است ولی به صورتی مخفی تر و غیر مستقیم.

2-

طنز:نوعی سخن است دارای بیشترین عمق در میان این 4 نوع نوشته است و در ان از کلمه شناسی و کنایات به مقدار زیاد استفاده می شود.و هدف آن بر خلاف هجو فقط حمله نیست بلکه در آن حمله با راهکار و اصلاح وجود دارد به عبارتی دیگر اخلاقی تر از هجو است و به مشکلی عمومی تر و اجتماعی تری اشاره می کند.

فکاهی:

فکاهی مطالب خنده آور سطحی و زود فهم است که خالی از هرگونه ظرافت و معنای عمیق است و تفاوت آن با هزل در پاک بودن آن از الفاظ نامناسب و تفاوت آن با هجو در عدم انتقاد و انتقام شخصی و تفاوت آن با طنز سطحی و عامه فهم و خالی از ظرافت بودن آن است.

این گونه سخنان عموماً خارج از مفهوم خنده انگیزی، هدف  دیگری ندارند. درخنده و شوخی خلاصه می شوند و در همین محدوده هم به پایان می رسند. این گونه سخنان را می توان لطیفه، مطایبه یا فکاهه نامید.

درس چهارم، طنز:
طنز در لغت به معنی مسخره کردن و طعنه زدن، و در اصطلاح، شعر یا نثری است که در آن ضعف ها و تضادهای اخلاقی، بی رسمی های اجتماعی و دینی، یا اشتباهات بشری، با شیوه ای تمسخرآمیز و غیر مستقیم بازگو شود. شاعر یا نویسندۀ طنزپرداز برای اصلاح نابهنجاری های اخلاقی و نابسامانی های جامعه، یا به مسخره گرفتن اشخاص یا آداب و رسوم و مسائل موجود در جامعه، آنان را مورد انتقاد قرار داده و محکوم می سازد.

طنز که هدفی انتقادی، و زمینه ای اجتماعی دارد، هم می خنداند و هم می گریاند، و با هزل که هدف آن تفریحی، ساده و سطحی است، و با هجو که مقصود آن بدنام کردن شخص یا گروهی خاص است، تفاوت دارد. وجه اشتراک طنز و انواع دیگر، شیرینی و ملاحتی است که در همۀ این انواع وجود دارد و ممکن است خواننده را به خنده وادارد، ولی تلخی ای نهفته در طنز است که ظاهر شیرین طنز را از درون زهرآگین و تلخ می کند.

اسماعیل امینی می گوید:
«طنز» مثل پدربزرگهای فاضل و خوش سخن، کلی کنایه و اشاره و ضرب المثل و شواهد شعری در حافظه دارد و وقتی می خندد از چهره اش نمی شود شوخی و جدی را تشخیص داد؛ حتی ممکن است کمی هم اخمو به نظر برسد، یعنی برای پی بردن به ظرافت سخن او باید کمی تلاش کرد. طنز مثل استادان کم حرف می زند اما پر مغز و نافذ و معنادار؛ اگر تذکری می دهد یا سرزنش می کند قصد آزار ندارد حتی نمی خواهد برای انتقام گرفتن و مجازات کردن به کسی بخندد. طنز می خواهد کجرویها و لغزشها را بشناساند تا مقدمۀ اصلاح آنها فراهم آید؛ مانند این بیت از حافظ:
دی عزیزی گفت: «حافظ میخورد پنهان شراب»       ای عزیز من نه عیب آن به که پنهانی بود.

1-مفهوم اصلی هزل نوعی سخن است که تمام چارچوب های اخلاقی و اجتماعی موجود در جامعه را زیر پای گذارده ولی به صورت کلی نفع و سودی در آن نیست و با قصد و منظور نوشته نمی شود و فقط به خنداندن مردم به چیزی که در حالت معمول به دلیل نجابت نمی توانند حس کنند بسنده می کند.در عین حال می تواند به دلیل اینکه انسان می فهمد میتواند تا چه حد پست باشد و پست فکر کند و مقام خود را تنزل دهد می تواند تلنگری به انسان بزند و او را آگاه کند تا از خود بپرسد که هدف او در زندگی چیست.

2-هزل به طور کلی جدیت کمتری در آن دیده می شود و بی منظور تر از هجو است و به معنی دیگر کلاس و سطح مخاطبان آن پایین تر است .و به موضوعات دم دستی اشاره میکند نه موضوعات اجتماعی و سیاسی دوره و زمانه.

 3-هجو نوعی شوخ طبعی است که زبان آن تند و تیز است و به زبان عامیانه دهن فرد یا همان مخاطب را می بندد.و موضوع آن بیشتر در مورد یک شخص و یا یک صفت بد اخلاقی یک فرد است .می توان گفت که در عین طنز بودن جدیت و خصومتی در آن نهفته است که این موضوع ان را از انواع دیگر جدا می کند در عین حال سعی می شود برای حرف های گفته شده دلیلی نیز ارائه گردد و بی منطق نباشد.یعنی تا حدی مورد احترام مخاطب است .و هدف نگارنده به گفته ی خودش اصلاح جامعه به وسیله ی این انتقاد تند و تیز است ولی در بیشتر موارد این متن بیشتر جنبه ی شخصی پیدا می کند تا جنبه ی عمومی.و هجو مخاف مدح است یعنی به همان میزان که در مدح اغراق وجود دارد در هجو نیز بزرگنمایی و اغراق وجود دارد.

4-فرق هزل با هجو در آن است که هجو تخصصی تر بوده و بیشتر بر روی موضوعات و نقاط منفی موضوع تمرکز می کند تا از آن مطلبی خنده دار بیرون اید که در عین حال تا حدودی مورد قبول مخاطب متوسط و فهیم قرار گیرددر حالیکه در هزل از تمان نقاط مثبت و منفی کاراکتر یا موضوع استفاده می شود تا مطلبی طنز فراهم اید ودر ضمن خواننده پس از مدتی هیچ دید مثبتی نسبت به مطلبی که خوانده است ندارد و به طور کلی با نگارنده ی آن احساس همسویی و هم نگرشی نمی کند در حالیکه می توان گفت که در هجو رابطه ی بین نگارنده و مخاطب بیشتر از هزل است و بنا بر این تاثیر آن نیز بیشتر است.

ام.اس

ساختارهای رایج طنز:
1-    طنز عبارتی یا کلامی:
انگار قصد عمدی برای طنز در این مورد نیست و گاه نکته ای یا همان تیکه ای خنده آور پیش می آید و در لحظه اتفاق می افتد
2-    طنز مضمونی:
در این مدل قصد عمدی برای طنز وجود دارد و همان قواعد خاص طنز را رعایت می شود
3-    طنز موقعیت:
این نوع طنز بر بازی های قهقهه آمیز زبانی یا روایات و حکایات نیشدار متکی نیست، بلکه روح طنز در اعماق معماری اثر پنهان است، خواننده با تصور و تجسم فضایی که از متن بر می آید به نکات و ظرایف موجود پی می برد و از تناقضاتی که پیش می آید خنده اش می گیرد.