تبیان، دستیار زندگی

بی مهری به مرمت و حفاظت آثار و بناهای تاریخی داستان ناتمامی است که هر از گاه رسانه‌ها به بهانه های گوناگون به آن می پردازند اما گاهی پا فراتر از این بی مهری ها گذاشته می شود و کلنگ تخریب و ویرانی بر سر این بناها که هر آجر آن برگی از دفتر فرهنگ و تاریخ این سرزمین است کوبیده می شود و بهانه آن ضرورت های توسعه شهر عنوان می شود.

کلنگ تخریب بر سرای ترکمن‌ها و خانه حناساب فرود آمد،طی ۳ هفته گذشته شهرداری منطقه ثامن مشهد ۲ اثر تاریخی شامل سرای ترکمن ها و خانه حناساب را که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده بود تخریب کرد. سرای ترکمن ها واقع در کوچه چهار باغ در سال ۱۳۸۴ به شماره ۱۳۸۶۰ و خانه حناساب نیز در محدوده بین خیابان طبرسی و پایین خیابان که در سال ۱۳۸۳ با شماره ۱۱۰۱۴ به عنوان آثار تاریخی و فرهنگی شناخته و ثبت شده بودند با بی مهری مسئولان قربانی توسعه طرح های شهری شدند.

خبر غم انگیزتر است آن گاه که...

خبر تخریب این ۲ بنای تاریخی آن گاه غم انگیز تر می شود که از سرپرست معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان می‌شنویم که سرای ترکمن‌ها با بیش از ۱۲۰ سال قدمت دارای تزئینات خاص دوره پهلوی بوده است. تزئیناتی با آجرکاری های دندان موشی در نمای شمالی ساختمان که کمتر در بناهای مشابه وجود دارد.

خاطره یک استاد از کشورهای دیگر

همیشه اولین و تنها بهانه تخریب آثار و بناهای تاریخی، طرح های توسعه شهری عنوان می شود. چندی پیش استادی در دانشگاه از سفرش به کشور ایتالیا می گفت.او تعریف می کرد: بناهای تاریخی متعددی را در شهرهای مختلف این کشور دیده است که وسط خیابان ها و حاشیه تقاطع ها با غرور و صلابت خودنمایی می کرده اند. این استاد تاریخ می گفت: اساسا این رویکرد در چنین کشورهایی وجود دارد که بناهای تاریخی در طراحی ها برای توسعه شهرها به طور جدی مورد توجه مهندسان شهرساز و مهرازان قرار دارد. آن ها معتقدند اگر شهروندان نیاز دارند، شهرشان توسعه یابد بی شک به بناها و آثار تاریخی به عنوان فرهنگ و تمدن هویت ساز خود نیز نیازمندند.با گفته های این استاد این سوال مطرح می شود که پس اساسا شهرها بدون آثار تاریخی شان چه میراثی می توانند برای شهروندان خود داشته باشند؟او معتقد بود ما در کشورمان به داشته های تاریخی و فرهنگی مان کمتر توجه می کنیم. در عین حال دیگر کشورها از نداشته های خود تمدن و اسطوره می سازند. او با بیان مثال‌هایی گفت: یانگوم و جومونگ از تاریخ نداشته کشوری است که خواسته اسطوره سازی کند.

از طریق دادگاه در حال پی گیری هستیم:

سرپرست معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان در پاسخ این سوال که چرا این ۲ بنا تخریب شده و مگر شهرداری از ثبت ملی آن ها بی خبر است، می گوید: از قصد آن ها اطلاعی ندارم و معتقدم در این باره سهل انگاری صورت گرفته است.«حمیدرضا محمدی نیک پور» می افزاید: طی ۱۰ روز گذشته با طرح شکایت از شهرداری منطقه ثامن در حال پی گیری حقوقی موضوع هستیم.

طی ۳ سال ۵ اثر تخریب شده است

«محمدی نیک پور» در ادامه با بیان این که حفاظت از آثار و ابنیه تاریخی تنها وظیفه سازمان میراث فرهنگی نیست می گوید: آثار تاریخی پس از ثبت در فهرست ملی اماکن تاریخی و فرهنگی، از طریق استانداری به شهرداری اعلام و ابلاغ می شود؛ از این رو مسئولان شهرداری نمی توانند مدعی بی اطلاعی شوند.وی با انتقاد از شهرداری به خاطر بی توجهی به بناهای تاریخی اطراف حرم مطهر و با بیان این که طی ۳ سال گذشته تاکنون ۵ اثرثبت شده در مشهد تخریب شده است می گوید: شهرداری ها موظف به حفاظت و گاهی نیز تملک آثارند و اگر مدیریت شهر نتواند چندین بنای تاریخی را حفظ و حمایت کند یعنی نسبت به آثار که همچون فرزندان فرهنگی شهرند و همچنین به تاریخ و فرهنگ شهر بی توجه است.

یک مسئول در شهرداری: ما دل سوزتریم!

موضوع را از طریق شهرداری منطقه ثامن پی گیری می کنیم. «میرشفیعی» مدیر روابط عمومی شرکت عمران و مسکن سازان ثامن و شهرداری منطقه ثامن در این باره به مصوبات طرح ملی نوسازی اطراف حرم و ضرورت های توسعه و بافت جدید شهری اشاره می کند و مدعی می شود: درباره آثار و بناهای تاریخی اطراف حرم مطهر ما از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری دل سوزتریم.در همین حال شهردار منطقه ثامن به خبرنگار ما می گوید: در سال ۷۹ از سوی سازمان میراث فرهنگی به صورت کتبی ۴ بنای ثبت شده حمام شاه، بازار و مدرسه عباس قلی خان و گنبد خشتی به این منطقه اعلام شده است و طی این سال ها ما ۴۲ بنا را توسط کارشناسان شناسایی و صورت جلسه و به میراث فرهنگی اعلام کرده ایم تا وضعیت تملک و کاربری این بناها را مشخص و زیر نظر خودشان مرمت و نگهداری کنند.وی با اشاره به وجود چندین بنای دیگر که وضعیت نامناسبی دارند، تاکید می کند: درباره بناها اگر دغدغه  ما از سازمان میراث بیشتر نباشد قطعا کمتر هم نیست.شهردار منطقه ثامن درباره سرای ترکمن و خانه حناساب می گوید: برخی از این بناها مثل خانه حناساب فقط سردری داشته که با توافقی که سال های گذشته با رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و فرماندار و دیگر مسئولان داشته ایم مقرر شد مکان هایی که قابل نگهداری نیستند سر در آن ها جمع آوری و در مکان های دیگر استفاده شوند.«برزویی» می افزاید: در حال حاضر سر در خانه حناساب را برای استفاده به ابتدای بولوار امیرالمومنین(ع) منتقل کرده ایم.وی درباره سرای ترکمن ها پاسخ مشخصی نمی دهد.

حکایتی که همچنان باقی است؛

چنان که در این گزارش آمد، به گفته سرپرست معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی استان طی ۳ سال اخیر ۵ اثر تاریخی تخریب شده است واگر قرار باشد با کم توجهی سازمان میراث فرهنگی و متولیان توسعه شهری به ویژه در اطراف حرم مطهر هر سال یک یا ۲ اثر ویران شود، طی ۲۰ سال آینده هیچ اثری در بافت قدیمی شهر مشهد نخواهد ماند و به نوعی با دست خودمان تاریخ و فرهنگ شهرمان را از بین می بریم.این که از خانه ها و بناهای قدیمی فقط سر در آن به مکانی دیگر منتقل شود، واقعا چقدر می تواند تاریخ وفرهنگ شهر را بازگویی کند؟ 

بن‌مایه

 از بس که گفتیم و نویشتیم ؛زبانمان مو درآورد،

 حکایت فرود آمدن کلنگ بر آثار ثبت شده ملی همچنان ادامه دارد؛ 

خانه های تاریخی «جوان صبور» و «زرین زاده» هم در مشهد تخریب شدند

گروه فرهنگی هنری- حکایت تأسف بار فرود آمدن کلنگ تخریب بر سر بناهای تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی در شهر مشهد تمامی ندارد. در پی تخریب چند هفته گذشته خانه «حناساب» و «سرای ترکمن ها» توسط شهرداری منطقه ثامن که با شماره های ۱۱۰۰۱۴ و ۱۳۸۶۰ در سال ۸۳ و ۸۴ در فهرست آثار ملی ثبت شده بودند، در چند روز گذشته نیز خانه های تاریخی «جوان صبور» و «زرین زاده» با شماره های ثبت شده ۱۲۳۸۰ و ۱۲۳۸۷ (در سال ۸۴)، مورد بی مهری قرار گرفته و ویران شدند.خانه «جوان صبور» بنایی متعلق به دوران قاجار و کاشی کاری معرق و آجرکاری های قجری از ویژگی های این اثر تاریخی به حساب می آمد. در پرونده خانه «زرین زاده» نیز چنین آمده است: بنایی دو طبقه شامل اندرونی و بیرونی و یک حیاط مرکزی که در دو ضلع این حیاط ایوان های زیبایی قرار دارد. ستون های بلند با تزئینات آجرکاری و پایه های سنگی از مناظر دیدنی این خانه است و قدمتش به زمان قاجار می رسد. البته امروز دیگر هیچ یک از این موارد وجود ندارد چرا که خانه «زرین زاده» وجود ندارد.برای پی گیری موضوع به سراغ رئیس اداره میراث فرهنگی مشهد رفتیم. حسین عباس زاده مدارکی را ارائه می دهد که بیان گر آگاهی کامل شهرداری منطقه ثامن از آثار ثبت شده در فهرست ملی است که در حوزه استحفاظی آنان قرار دارد.

خراسان: این دو خانه تاریخی هم توسط شهرداری منطقه ثامن تخریب شدند؟

 درباره خانه تاریخی «جوان صبور» شهرداری منطقه ثامن پس از تملک و با وجود آگاهی از ثبت تاریخی اثر اقدام به تخریب کرده است و درباره خانه «زرین زاده» آن طور که شنیدیم توسط نیروی انتظامی تخریب شده که از یگان حفاظت سازمان خواسته ایم گزارش تکمیلی را در این باره به ما اعلام کند.نکته ای که پیرامون این موضوع وجود دارد این است که هر فردی اگر بخواهد ملک شخصی اش را تخریب کند باید از شهرداری مجوز دریافت کند و خودسرانه نمی توان خانه یا بنایی را تخریب کرد حال این که چگونه آثار ثبت شده تاریخی این گونه ویران می شوند جای سوال دارد.

خراسان: قانون در این باره چه می گوید؟

در بند ۱۰ ماده سوم قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی آمده است: تهیه و اجرای طرح های لازم به منظور حراست و حفاظت، تعمیر و مرمت آثار تاریخی و بناها و مجموعه های ارزشمند فرهنگی به عهده سازمان است. اظهارنظر درباره تمام طرح های عمرانی جامع و تفصیلی در رابطه با مناطق فرهنگی و تاریخی و موافقت نهایی درباره محوطه ها و بافت ها و اماکن فرهنگی تاریخی ارزشمند در موارد مذکور و جلوگیری از هرگونه تخریب آن ها، لازم الرعایه برای تمام دستگاه های دولتی است.

خراسان: معتقدید شهرداری و هر ارگان دیگر از ثبت آثار در فهرست ملی آگاهی دارد؟

قطعا این طور است و تمام مدارک هم موجود است که پس از ثبت توسط سازمان میراث فرهنگی کشور به استانداری ها ابلاغ می شود و درباره این موارد که چند روز گذشته تخریب شده اند با ابلاغ استانداری، شهرداری و معاون فرهنگی از ثبت آثار آگاهی داشته اند و در رونوشت به شهرداری منطقه ثامن هم تأکید شده است که این منطقه موارد ثبت شده تاریخی را با مشاوران و پیمان کاران مربوطه برای حفاظت اثر هماهنگی کند.با وجود این ابلاغ های رسمی اگر شهرداری اظهار بی اطلاعی کند کاملا دروغ و بی پایه است چرا که آن ها موظفند این آثار را روی نقشه هایشان به عنوان نقطه های اجباری تثبیت کنند تا در طرح جامع تفصیلی شهری مورد توجه قرار گیرد.

خراسان: به نظر حضور سازمان میراث در حراست از ابنیه چندان پر رنگ نیست. به طوری که شهردار منطقه ثامن در گفت و گو با خبرنگار واحد مرکزی خبر گفته است: این وقایع در پی حضور ضعیف کارشناسان میراث فرهنگی در محل آثار و ابنیه تاریخی روی می دهد.

 ببینید، من از شما سوال می کنم آثاری که درباره آن ها بارها با شهرداری مکاتبه کردیم نشان از حضور کم رنگ ماست. ضمن این که شهردار منطقه ثامن نمی داند که آثار را کارشناسان میراث فرهنگی مراقبت نمی کنند و این وظیفه یگان حفاظت است که البته آن ها هم حضور دائم در کنار یک بنای تاریخی ندارند، در صورتی که شهرداری می تواند طی نیم ساعت با بیل مکانیکی یک خانه تاریخی را خراب کند.فرض کنید ما چندین روز برای سرکشی مراجعه نکردیم. آیا این دلیلی برای تخریب یک بنای ثبت شده ملی است. در قانون شهرداری ها آمده است: شهرداران موظفند آثار تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی و حریم های مصوب آن را حفظ کنند. در این قانون حتی برای شهرداری معین شده که در طراحی های شهری توجه جدی به حریم بناهای تاریخی داشته باشند چه رسد به خود اثر که شهرداری را مکلف به حفظ و حراست کرده است.

خراسان: شهرداری معتقد است این آثار به علت بی توجهی برای مرمتشان، تبدیل به مخروبه شده اند و دیگر اثر تاریخی نیست. نظر شما در این باره چیست؟

به هیچ عنوان این حرف را قبول ندارم و شهرداری با این حرف ها قصد دارد اشتباه و جرم خودش را توجیه کند. چرا که این آثار پس از ثبت به شهرداری ابلاغ شده است. واقعا اگر بنایی در حال تخریب بوده چرا شهرداری با سازمان مکاتبه نکرده است که برای نمونه این بنا در حال تخریب یا ناامن است. درست است منابع مالی ما برای مرمت تمام آثار کافی نمی باشد اما به این میزان هم ناتوان از مستحکم سازی و اقدامات حفاظتی آثار نیست.

خراسان: پس از تخریب خانه «حناساب» و «سرای ترکمن» از شهرداری منطقه ثامن به مراجع قضایی شکایت کردید. این شکایت در چه مرحله ای است؟

 در جلسه ای با رئیس مجتمع قضایی منطقه ثامن اسناد و مدارک را ارائه دادیم و روز گذشته نیز (۴ مهرماه) جلسه ای را با معاون پیش گیری دادستان داشتیم که از تمام امکانات برای مراودات قضایی بهره می گیریم. به نظرم پرونده در حال حاضر در مرحله تحقیق و بازپرسی است.شک نکنید به طور جدی در حال پی گیری هستیم و سازمان میراث فرهنگی به هیچ عنوان کوتاه نخواهد آمد چرا که در سطح شهر ۱۲۰ اثر ثبت شده تاریخی وجود دارد ۷۸ اثر خانه های قدیمی است که ۴۰ خانه در محدوده شهرداری منطقه ثامن قرار دارد. نمی دانم چرا وقتی فردی به عنوان شهردار انتخاب می شود تنها به توان مندی های عمرانی و اقتصادی وی توجه می شود و دارا بودن دیدگاه فرهنگی چندان مورد ملاک نیست.معماری موجود در بسیاری از آثار به جا مانده رگه هایی از معماری گذشته شهر را بازگو می کند و اگر به این شکل یعنی تخریب آثار پیش برویم و با توجه به ملاک قرار ندادن اصول معماری ایرانی در ساخت های جدید کمتر از ۱۰ سال آینده هیچ نمادی از معماری اسلامی در شهر مذهبی نخواهیم دید.بیشتر این خانه ها در دوران قاجار و اوایل پهلوی با رعایت تمام اصول معماری ایرانی و اسلامی ساخته شده است که الگوی ساخت حیاط مرکزی، ایوان، گنبد، هشتی ورودی و... در آن ها به سابقه ای ۲ هزار ساله در معماری سبک پارتی در معماری اشکانی باز می گردد.