تبیان، دستیار زندگی

پیروزی انقلاب اسلامی ایران نشان داد كه اسلام با گذشت زمان، توسعه و مدرنیزاسیون در جوامع، اثرات و بازتاب های پایداری در سطوح منطقه ای ـ جهانی و بین المللی داشته است. قرآن و آیات آن در دنیای پس از انقلاب اسلامی، معنا و مفهوم جدیدی یافت. پیروزی انقلاب اسلامی موجب احیای افكار و اندیشه های اسلامی در سراسر جهان وافزایش روحیه و تقویت بنیادهای فكری گردید.

 

 

 

 

 

به گونه ای كه از حالت تدافعی در آمده و حالت تهاجمی به خود گرفته است. انقلاب اسلامی ایران گفتمان و ذهنیت جدیدی در مسلمانان به وجود آورد. از این روبررسی ابعاد منطقه ای و جهانی انقلاب اسلامی، به ویژه در جهان اسلام كه محمل اصلی شعار و پیام انقلاب اسلامی است و در رابطه با دولت ها وملت ها امری مهم تلقی می گردد كه از لحاظ آكادمیك نیز به توجه بیشتری نیاز دارد. در این میان، لبنان یكی از مهم ترین و جدی ترین كشورها برای بررسی است كه نزدیك ترین رابطه را با جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی داشته است. محدوده زمانی تحقیق از پیروزی انقلاب اسلامی تا زمان حال را در بعد كلی در بر می گیرد.

 

 

 

 

 

 همچنین پرسش اصلی این است كه جنبه ها و ابعاد تأثیر انقلاب اسلامی در لبنان چه بوده و چه روندی را پیموده است ؟ این پژوهش بامفاهیمی چون صدور انقلاب، ایدئولوژی اسلامی، مقاومت و جهان شمولی ارتباط دارد.

 

 

 

 

 فرضیه تحقیق آن است كه بیشترین و مؤثرترین تأثیر و باز تاب راانقلاب اسلامی در لبنان بوده است و در سه بخش سیاست، اهداف ووسایل بیشترین همخوانی و نزدیكی را با انقلاب اسلامی در لبنان شاهدیم؛ به گونه ای كه تغییرات در هر یك از این سه بخش در ایران تأثیرات قابل ملاحظه ای در صحنه سیاسی لبنان داشته است.

 

 

 

ادامه در پاسخ ها 

چارچوب نظری

در چارچوب نظری پژوهش، به صورت تلفیقی از دیدگاه های نظری وروشی مقالات كتاب (انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن) بهره گرفته شده است. اسپوزتیو معتقد است كه صدور انقلاب، هدف دوم نظام بوده است (1) و به شكل مستقیم یا الهام بخش عمل كرده است. روح الله رمضانی، سه گانه سیاست، اهداف و وسایل (ابزارها) را در طرح خود به كار برده است (2) كه ما نیز ذیل این سه مفهوم، در باره لبنان به بحث خواهیم پرداخت.

سیاست

صدور انقلاب به مثابه اصلی بنیادی در سیاست خارجی، بازتاب پویایی سیاسی داخلی ایران است. نیروهای مخالف شاه، هم چنان كه علیه حاكمیت سركوبگری همداستان بودند، علیه هم پیمانی عملی شاه با ایالات متحده نیز اتفاق داشتند

.

رجایی با توجه به سر مقاله ها، روزنامه و خطبه های نماز جمعه، بر آن است كه در نخستین روزهای انقلاب، فكر صدور انقلاب نزد مردم زنده بود؛ اما رمضانی اجرای سیاست صدور انقلاب را پس از بر كناری بنی صدر می داند. (3)

سیاست صدور انقلاب ارتباط وثیقی با ایدئولوژی حاكم بر انقلاب دارد. ایدئولوژی ای كه حاوی اصول جدی، از جمله تأكید مجددبر اسلام، به مثابه شیوه تمام عیار زندگی، عدم اعتقاد به جدایی دین ازسیاست، اعتقاد به اینكه قدرت مسلمانان نیازمند حاكمیت اسلام است، معرفی دوباره شریعت به مثابه طرح اسلامی جامعه مطلوب، و تمایل به نبرد (جهاد) علیه تمام ناراستی ها، حتی اگر به شهادت منجر شود.

به همین پایه است كه بندهایی از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به مقوله صدور انقلاب پرداخته است

.

در مقدمه قانون اساسی، انقلاب اسلامی مدلی برای پیروزی همه مستضعفان بر مستكبران دانسته شده و از امت واحد جهانی و نجات ملل محروم سخن می گوید. همچنین در اصل سوم بند 16، از حمایت بی دریغ از مستضعفان جهان و تعهد برادری نسبت به همه مسلمانان سخن به میان آمده است. در اصول 152و 153 نیز بر حمایت از مبارزه حق طلبانه مستضعفان در برابر مستكبران تأكید شده است. (4)

قانون اساسی ایران، نشانگر وجهه اسلامی سیاست خارجی پویا ومبارزه جویانه ای است كه هدف آن اتحاد دنیای اسلام و گسترش حاكمیت خداوند بر روی زمین است

.

نكته دیگری كه در راستای سیاست صدور انقلاب باید بدان توجه شود، این است كه امام خمینی (ره) بر غیر فرقه ای بودن و جهانی بودن اسلام تأكید داشتند، از این رو به از بین بردن شكاف شیعه ـ سنی توجه خاصی داشتند.

وجه دیگر، خصلت احیاگرانه انقلاب بود كه نخستین نمونه انقلاب موفق و ملهم از اسلام بود. (5) انقلاب بر آن بود تا ایران را تجربه ای برای تغییر سیاسی و ایدئولوژیك امت جهانی، بر اساس اتحاد تمام مسلمانان قرار دهد. این چنین است كه رجایی نیز از میان خصیصه های آرمان گرایی، جهان شمولی، مردمی بودن و ایران گرایی، جهان شمولی اسلامی را نیرومندترین و برانگیزاننده ترین عامل برای صدور انقلاب معرفی می كند. (6)

اهداف

رمضانی بر آن است كه امام خمینی (ره) خواهان عدل جهانی بود واعتقاد داشت كه تنها نظم جهانی اسلامی می تواند چنین عدالتی رافراهم آورد.

همچنین امام (ره) بر انگیزه الهی انقلاب در برابر انقلاب های ملهم ازانگیزه های مادی تأكید داشت كه این مسئله در نامه 1367/9/11ایشان به گورباچف نمود می یابد. (7) رمضانی بر این پایه، سه هدف اصلی صدور انقلاب را چنین بر می شمارد:

1. در كوتاه مدت این امر وسیله ای برای دفاع از جمهوری اسلامی به رهبری یك فقیه بلند پایه است.

2. وسیله ای برای تأمین امنیت بین المللی جمهوری اسلامی، به ویژه در خلیج فارس است.

3. در دراز مدت، وسیله ای برای استقرار نهایی نظم جهانی زیر چترعدالت اسلامی است. (8)

وسایل (ابزارها و استراتژی ها)

رمضانی از دو مفهوم وسایل قهرآمیز و وسایل مسالمت آمیز بهره می جوید؛ (9) در حالی كه اسپورتیو از مفهوم تأثیر مستقیم و الهام بخش استفاده می كند كه اشتراكات و اختلافاتی با هم دارند كه ما از هر دومفهوم پردازی بهره خواهیم برد. رمضانی در میان راه های صدورمسالمت آمیز انقلاب، راهكارهایی را بر می شمارد كه محمدی نیز به آنهااشاره دارد:

1. الگوسازی از دو طریق اسلامی كردن نظام و حاكمیت ارزش های اسلامی، و اثبات توانمندی نظام اسلامی در دنیای مدرن.

2. تبلیغ و آگاه سازی كه از طریق گفتار، رفتار و توسط رجال، سیاستمداران، علما، محققان داخلی و خارجی و مؤمنان معتقد به انقلاب ظهور می یابد.

3. آموزش و ترویج اعتقادات اسلامی انقلابی از طریق كلاس ها، فیلم ها، كتاب ها و...

4. حمایت از جنبش های آزادیبخش. (10)

نیم نگاهی به لبنان

پیش از ورود به اصل بحث باید به صورت اجمالی با لبنان آشنا شویم:

لبنان (11) كشوری كوچك، با مساحتی حدود 10/230 كیلومتر مربع است. از طوایف و فرقه های بسیار متنوعی تشكیل شده كه در نتیجه سیاست آن را نیز تابع خود ساخته است و تأثیری اساسی بر مناسبات سیاسی گذاشته است.

بر اساس سر شماری سال 1975 تركیب جمعیتی این كشور را 40 درصد مسیحی، 27 درصد شیعه، 26 درصد اهل تسنن و7 درصد دروز تشكیل می دهد. لبنان 17 فرقه رسمی دارد كه شامل 11فرقه مسیحی، پنج فرقه اسلامی، و یهودیان است. قانون اساسی در سال 1926 تدوین شده و تا كنون شش بار اصلاح شده است.

بر اساس توافق قانون اساسی، ریاست جمهوری در دست مسیحیان مارونی، نخست وزیر سنی و رئیس مجلس شیعه است.

با توجه به عدم استقرار كامل نهادهای سیاسی، نقش احزاب در لبنان، همواره تعیین كننده بوده است. پس از توافق طائف و با افزایش نسبی قدرت سوریه در صحنه داخلی این كشور، نقش احزاب در این كشوركاهش یافت؛ اما پس از ترور رفیق حریری، این نقش دوباره تقویت شده است.

روابط ایران و لبنان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی (12)

در زمان حكومت صفویه و در حالی كه شیعیان لبنان تحت حكومت سنی مذهب و متعصب عثمانی قرار داشتند، عده ای از علمای جبل عامل به ایران آمدند. ایشان با استقبال صفویان مواجه شده و به همكاری متقابل با حكومت صفوی پرداختند. در دوران معاصر، باعزیمت امام موسی صدر (كه اصالتٹ لبنانی بود)، از حوزه علمیه قم به لبنان، رابطه تنگاتنگی میان شیعیان ایران و لبنان برقرار شد.

در آن زمان شیعه ضعیف ترین قشر جامعه لبنان بود؛ به گونه ای كه بسیاری جوانان شیعه برای رهایی از این وضعیت، جذب احزاب چپ شده بودند. امام موسی صدر، با ایجاد مجلس اعلای شیعیان و اتحاد نسبی میان آنان، بر قدرت شیعیان در صحنه داخلی لبنان افزود.

وی در سال 1972تشكیلاتی سیاسی به نام حركه للمحرومین را به وجود آورد و در سال 1975 شاخه نظامی آن را با عنوان افواج المقاومه اللبنانیه، با نام اختصاری امل تأسیس كرد. این نخستین بار در تاریخ لبنان است كه شیعه در چارچوب یك تشكیلات نظامی مستقل و غیر وابسته به دیگران، حضور خود را به اثبات می رساند.

انقلاب اسلامی و صحنه سیاسی لبنان (13)

بازتاب انقلاب اسلامی ایران در لبنان، غنی ترین و حساس ترین قسمت از تأثیرات جهانی و منطقه ای انقلاب ایران است. باید اذعان كردكه ایران در تلاش برای صدور انقلاب اسلامی و گسترش نفوذ خود، آرایش نیروها را در لبنان، از سال 1982 به این سو تغییر داده است. این امر در پهنه زمینه هایی چند رخ داده است.

فروپاشی اقتصاد لبنان، سر خوردگی از میانه روی سیاسی و افزایش سطح عمومی فقر، تبدیل اسلام به عنوان جایگزین منحصر به فرد وبدیلی انسانی برای جنگ و پناهگاهی برای گریز از اضطراب ها. این گونه است كه انقلاب اسلامی ایران توانسته است، به الگو سازی و عینی سازی نمود خود در جامعه لبنان دست زند. در این مقاله در چارچوب نظری پیش گفته، به بررسی این تأثیرات می پردازیم.

الف. سیاست ها

محمل تأثیر انقلاب اسلامی در لبنان به طور طبیعی شیعیان این كشورند. در زمان وقوع پیروزی انقلاب، سازمان امل، مهم ترین حزب شیعیان در عرصه سیاسی لبنان بود. انقلاب اسلامی در جریان امل نقشی دوگانه ایفا كرد. طبیعتٹ پیروزی انقلاب اسلامی ایران برای جنبش امل برانگیزاننده بود. چنان كه ریچارد نورتون می نویسد كه سقوط شاه ثابت كرد كه حكومتی نا مشروع را نباید تحمل كرد. (14)

جنبش امل به مثابه جنبش شیعی موفق، از جریان پر شور فراهم شده از طریق انقلاب سود برد. به هر حال این جنبش كه جنبشی میانه رو ومحافظه كار به حساب می آمد، نمی توانست حامل اندیشه های ایدئولوژیك و پرشور انقلاب اسلامی باشد، از این رو به سرعت دچارانشقاق و ریزش نیرو گردید.

هنگامی كه (نبیه بری) رهبر جنبش امل، همزمان با اشغال لبنان توسط اسرائیل (1982)، در گردهمایی كمیته نجات ملی كه به دعوت الیاس سركیس، رئیس جمهور وقت لبنان شركت كرد، سید ابراهیم امین مسئول دفتر جنبش امل در تهران، بابرگزاری كنفرانسی مطبوعاتی به كمیته نجات ملی و شركت كنندگان درآن حمله كرد و آن را كمیته ای امریكایی نامید.

سید حسین موسوی، جانشین رهبر جنبش امل نیز در این زمان به سوی منطقه بقاع به حركت در آمد و تأسیس جنبش امل اسلامی را در آنجا اعلام كرد كه بعدها به حزب الله پیوست. (15) همچنین امل كسانی چون زكریا حمزه، علی محمد الحسینی، مصطفی دیرانی، محمد عباسی، علی جابر، احمدخلیل فقیه و محمد مبارك را اخراج كرد كه آنها هم بلافاصله مقاومت مؤمنه را بنیاد نهادند. (16)

در این میان مهم ترین جنبش (جنبش حزب الله) كه تبلور عینی انقلاب اسلامی در لبنان به شمار می آید. در حالی كه رهبران جنبش امل، علاقه چندانی به گفتمان و ایدئولوژی اسلام گرایی با قرائت انقلاب اسلامی لبنان نشان نمی دادند، جنبش حزب الله كه متشكل از اسلام گرایان مبارز بود، به پرشورترین و مطمئن ترین حامل این گفتمان تبدیل شد. (17)

شاخصه جهان شمولی، از شاخصه های مطرح درچارچوب نظری بود كه از ویژگی های انقلاب اسلامی است و به همان شكل در حزب الله نیز نمود یافته است. حزب الله هنگام تأسیس، دربیانیه ای با عنوان (ما كه هستیم و هویت ما چیست ؟) به بروز این شاخصه پرداخته و می نویسد: ما فرزندان حزب الله هستیم كه خداوندطلیعه آن را در ایران به پیروزی رساند تا دوباره هسته اولیه دولت اسلامی را در جهان بر پا كند...

ما در لبنان یك حزب تشكیلاتی بسته باچارچوب سیاسی گنگ نیستیم، بلكه امتی هستیم كه از طریق كمربنداعتقادی و سیاسی نیرومندی به نام اسلام، به مسلمانان سراسر جهان وابسته ایم). (18)

خصیصه مشترك دوم انقلاب اسلامی و حزب الله، احیاگری است كه سید ابراهیم الامین، سخنگوی حزب الله در دهه هشتاد میلادی، آن راچنین معنا می كند: (صدور انقلاب، به معنای تسلط نظام ایران برملت های منطقه خاورمیانه نیست، بلكه به معنای تجدید حیات اسلامی منطقه است تا آنچه بر این ملت ها مسلط می شود، اسلام باشد). (19)

ویژگی مشترك سوم عدم تأكید بر گرایشات فرقه ای است. با توجه به تأكید حزب الله بر بنیادها و عناصر شیعی، هیچ گونه تمایلات فرقه گرایانه در اهداف آن به چشم نمی آید، بلكه بیشتر بر امت جهانی اسلام تأكید دارد.

ویژگی مشترك دیگر اجرای شریعت اسلامی است. حزب الله در بیانیه تأسیس خود می گوید: (فرهنگ ما بر منابع قرآن، سنت و سیره معصومان و احكام و فتاوای صادره از سوی فقیه مرجع تقلید ما استوار است). (20)

پای فشاری بر عدم جدایی دین از سیاست، خصیصه مشترك دیگراست. سید حسن نصر الله در این باره و الگوگیری از ایران چنین می گوید: (اسلام برای ما دین مسجد و مدرسه و خیابان و دولت ونهادهای آن است. دین قادر به برپایی انقلاب و اقامه دولت است... همان گونه كه در ایران ثابت شد كه اسلام قادر است، در مشكل ترین شرایط و بدترین تهدیدها، انقلاب بر پا و دولت اقامه كند). (21)

دیگر باور مشترك اعتقاد به ولایت فقیه است. حزب الله همواره برپایبندی نظری و عملی به ولایت فقیه و رهبری مجتهد آگاه پای فشرده است كه ممیزه اصلی این جنبش، از دیگر جنبش های اسلامی منطقه ای نیز محسوب می گردد.

دیدگاه حزب الله در این باره چنین است كه (در خصوص ولایت امر، ما خود را به ولایت مرجعیت رشیدی پایبند می دانیم. ولایت در فقیه جامع الشرایطی كه عدالت، اعلمیت، كفایت، آگاهی به مسائل روز، مدیریت، تقوی و سایر صفات لازم در اوتجلی یافته است).

حزب الله بر الگوگیری و پیوستگی با امام خمینی (ره) تأكید فراوان دارد. سید حسن نصر الله می گوید: (از نظر ما امام خمینی مرجع دینی، امام و رهبر به تمام معنای كلمه است. ایشان نماد و سمبل انقلاب علیه طاغوت ها، مستكبران و نظام های استبدادی است.)

 سید ابراهیم الامین نیز می گوید: (ما در روند تصمیم گیری سیاسی تنها بر فقیه تكیه داریم. ما از فرامین امام پیروی كرده، به جغرافیا اعتقادی نداریم). (22)

در بعد دیگر از این قضیه و مشابهت میان انقلاب اسلامی و حزب الله، باید به محوریت روحانیت در عمل سیاسی توجه كرد. جایگاه ویژه روحانیون در حزب الله به نفوذ روز افزون این حزب در میان شیعیان لبنان انجامید. این در حالی است كه اساسٹ بخش زیادی از نفوذروحانیون شیعه در لبنان از تأثیراتی است كه شیعیان لبنان از انقلاب اسلامی ایران پذیرا شدند. چنان كه اسد اللهی بیان می كند، روحانیون شیعه نقش مهم در حزب الله ایفا می كنند. (23)

ارتباط میان ولی فقیه وپیروان لبنانی وی و پوشش اعمال و مواضع حزب الله ضمن حفاظت وصیانت از ماهیت اسلامی آن

.

جریانات اسلامی شیعی از بعد دیگری نیز از انقلاب اسلامی تأثیرپذیرفته اند و آن بهره گیری كامل از نمادهای اسلامی است؛ نمادهایی چون عاشورا، شهادت، امام حسین (ع)، ظهور حضرت مهدی (عج) ومساجد. از دیدگاه حزب الله، انقلاب ایران ایرانی نبود، بلكه مقدمه ای برای ظهور امام زمان (ع) بود.

نكته مهم دیگر در زمینه تأثیرپذیری، تأثیر منطقی تحولات وتطورات انقلاب اسلامی بر حزب الله لبنان است. در این باره باید گفت كه اگر چه تحولات حزب الله عمدتٹ درون زا است و همان شرایطی كه تطورات انقلاب اسلامی را رقم می زند، در باره حزب الله نیز صادق است؛ اما نمی توان از سهم بالای تحولات انقلاب اسلامی بر حزب الله لبنان فروكاست.

حزب الله لبنان در خلال دهه 60 شمسی و 80 میلادی، متأثر از فضای داخلی لبنان و سیاست های ایران، رویكردی كاملا مبارزه جویانه و انقلابی داشت؛ اما در اواخر دهه 80 میلادی با قبول قطعنامه 598 از سوی ایران و پایان جنگ عراق، و رحلت حضرت امام (ره)فضای جدیدی حاكم گشت. مجموعه تحولات ایران و اوضاع جهانی وداخلی لبنان، حزب الله را به سمت واقع گرایی سوق داد كه آثاری بر جای گذاشت.

حزب الله كه در آغاز با پیمان طائف به شدت مخالفت ورزیده بود، به تدریج از روند مخالفت خود كاست و به همكاری با نظام سیاسی حاصل از پیمان طائف و نخست وزیر آن رفیق حریری پرداخت. (24) درهمین راستا، راهبرد سیاسی را در كنار راهبرد نظامی در دستور كار خودقرار داد كه نتیجه آن اصلاح در كادر رهبری و اخراج شیخ صبحی طفیلی از شورای رهبری حزب بود كه همچنان بر مواضع رادیكال پای می فشرد. (25)

همچنین به آزادی گروگان های خارجی كمك كرد كه همراه باشناسایی و به رسمیت شناخته شدن حزب الله از سوی دولت و حفظسلاح در جنوب بود. بدین ترتیب حزب الله به مشاركت در نظام سیاسی لبنان پرداخت.

حزب الله كه تا پیش از پیمان طائف از سرنگونی نظام سیاسی لبنان وپیوستن آن به یك وطن بزرگ اسلامی سخن می گفت، پس از دهه 60شمسی با توسل به قواعد فقهی اسلامی، نظیر اضطرار و اصل تزاحم، به سمت واقع بینی حركت كرد.

همچنین از ادعای ادامه جنگ پس از عقب نشینی ارتش اسرائیل از جنوب لبنان، به نحو زیركانه ای دست كشید وآن را به صورت یك آرمان بیان كرد. از سوی دیگر، رهبران حزب الله مقاومت اسلامی را با تفاسیر وطن خواهانه و ملی پیوند دادند تا گستره بیشتری به خود بگیرد.

محمد رعد از اعضای شورای سیاسی حزب الله لبنان می گوید: (نگرش رهبری حزب الله واقع گرایانه است و منافع ملی لبنان را مد نظرقرار می دهد... هدف از مقاومت، آزاد سازی خاك لبنان است و پس ازعقب نشینی اسرائیل، به دوران باز سازی نیاز است).

تأثیر دیگر تغییر سیاست در ایران آن بود كه حزب الله نیز همزمان باایران، سیاسیت درهای باز را به اجرا گذاشت. چنان كه به ایجاد رابطه بااهل سنت، مسیحیان و دروزی ها مبادرت ورزید و به مذاكره با احزاب سیاسی مختلف لبنان پرداخت. آن گونه كه تجمع از احزاب لبنانی را نیزسامان داد. (26) سید حسن نصر الله نیز پس از اخراج اسرائیل از جنوب لبنان، آن را پیروزی همگان بر شمرد و تمام مردم لبنان را در آن شریك دانست.

در بحث نگاه به غرب، حزب الله كه در ابتدا به دنبال اخراج نیروهای غربی و مقابله با آنان، حتی در قالب خبرنگار و... بود، در دور جدید به تعدیل این مواضع پرداخت و بیشتر در پی تقابل فرهنگی با غرب بر آمدو به اصلاح رابطه خود با خبرنگاران غربی پرداخت.

به ایجاد پایگاه های اینترنتی پیشرفته همت گماشت و رابطه اش را با كشورهای غربی بهبودبخشید. همچنین در حالی كه در سال های پیش به كشورهای عربی می تاخت، به بهبود رابطه خود با آنان پرداخت.

وسایل و استراتژی

در زمینه صدور انقلاب چنان كه محمدی نیز بدان اشاره می كند، سه پارادایم در میان انقلابیون ایران وجود داشته است كه در طول تاریخ دیپلماسی انقلاب اسلامی، همواره در نوسان و تطور بوده است. افزون برآنكه در هر دوره پارادایم غالبی وجود داشته است.

پارادایم نخست برارزش های انقلاب در درون مرزهای ملی و عدم تعرض به محیطپیرامون باور داشته است. پارادایم دوم بر عدم تقید به مرزهای ملی وهدم این مرزها و عدم تعهد به پذیرش قوانین بین المللی تأكید داشته است. پارادایم سوم، به ساختن امت نمونه و سیاست كلی مسالمت آمیز باجهان خارج، ضمن ضربه زدن به منافع استكبار در شرایط مناسب وحفظ مصالح نظام معتقد بوده است.

در سال های ابتدایی انقلاب هنگام نخست وزیری مهندس بازرگان، پارادایم نخست بر دولت حاكم بوده است. افزون بر آنكه گروه های قومی خارج از دولت، بر پارادایم دوم و سوم تأكید می كرده اند. دیپلماسی دهه دوم انقلاب، تلفیقی از پارادایم دوم وسوم است كه گاه یكی بر دیگری غلبه داشته است. پارادایم سوم را نیزمی توان، به دو استراتژی حفظ محور و رشد محور تقسیم كرد كه استراتژی حفظ محور در دوره سوم جنگ تحمیلی و پارادایم رشد محورپس از جنگ پی گیری شده است.

طبیعی است كه در پارادایم دوم، تمامی ابزارهای قهرآمیز به كار برده می شود. پارادایم سوم تلفیقی از ابزار قهرآمیز و مسالمت آمیز است؛ البته استراتژی رشد محور ابزارهای مسالمت آمیز اولویت اساسی دارند. همچنین در نگاهی دیگر، همانند اسپورتیو، می توان به دو گانه تأثیرمستقیم، اعم از فعالیت های سیاسی، دیپلماتیك، مالی و نظامی، وتأثیرات الهام بخش قائل شد.

به نظر می رسد كه مورد لبنان تنهاموضوعی است كه بازتاب انقلاب بر آن، از تمامی شیوه ها و وسایل بهره برده است؛ بدین معنا كه بازتاب انقلاب در لبنان هم مستقیم و هم الهام بخش و برانگیزاننده بوده است؛ هم از ابزار قهرآمیز و هم از ابزار مسالمت جویانه استفاده شده است. حضور الهام بخش ایران در لبنان درسیاست ها و روش های حزب الله لبنان تبلور یافته است.

همچنین انقلاب اسلامی در ایدئولوژی جنبش توحید به رهبری شیخ سعیدشعبان كه یك جنبش اسلام گرای سنی است، تأثیر عمیق داشته است. چنان كه بر روحانیونی چون سید محمد حسین فضل الله نیز تأثیر داشته است.

حضور مستقیم ایران در صحنه لبنان به سال 1361 و هنگام اشغال لبنان توسط اسرائیل باز می گردد. این حضور نخستین نقطه تماس مستقیم میان انقلاب اسلامی ایران و یك طایفه شیعه مذهب درجهان عرب به شمار می رود. بنابر نظر یكی از پژوهشگران، ایران ازطریق حضور در لبنان، می توانست در زمینه گسترش مرزهای تنگ ژئوپولتیكی جنگ با عراق و نیز در خصوص دستیابی و اثر گذاری برگروه های بیشتری در جهان عرب امیدوارانه قدم بردارد. از جلوه های دیگر حضور مستقیم ایران، باید به كمك های آموزشی در ابعاد نظامی، فرهنگی، سیاسی، بهداشتی و فنی به نیروهای مبارز لبنانی اشاره كرد.

همچنین سفارت ایران در آن سال ها، مركز حمایت و پشتیبانی ازنیروهای مبارز ضد اسرائیلی و امریكایی بود كه به حملات علیه آنهاانجامید. در بعد مالی، تورتون از متوسط ماهانه 10 میلیون دلار و سپس كاهش آن به یك میلیون دلار در سال گزارش می دهد. (28)

حضور عمرانی ایران نیز قابل توجه است و جهاد سازندگی، فعالیت گسترده ای را در لبنان آغاز كرد كه هم اكنون نیز ادامه دارد. كمیته امداد وبنیاد شهید نیز، از جمله بنیادهای فعال در عرصه لبنان به شمار می آیندكه خانواده ها را تحت پوشش گرفته اند. افزون بر آنكه نمی توان ازگزارش های مبتنی بر ارسال سلاح از سوی ایران برای حزب الله چشم پوشید.

این گونه است كه ایران از ابزار و روش های قهرآمیز و مسالمت آمیز درلبنان بهره برده است. از دیگر سو، حزب الله نیز بر پایه همان پارادایم ایران، شیوه ها و وسایل را به كار گرفته است. در دهه 80 میلادی، روش های حزب الله، روش های قهرآمیز و مبارزه جویانه و آشتی ناپذیر براساس پارادایم غالب در ایران بود؛ اما در دهه دوم انقلاب اسلامی و ازاواخر دهه 80 با تغییر پارادایم ایران، روش های حزب الله نیز به تدریج دچار تحول گشت.

جناح رادیكال به رهبری شیخ صبحی طفیلی منزوی شد و گروگانگیری تكرار نشد. خشونت محكوم گردید و بر تعامل با دیگرفرقه ها و گروه ها تأكید شد. در این برهه ادبیات تبلیغات حزب الله نیزدچار تغییر گردید.

تلویزیون المنار و رادیو النور تأسیس شد و به تدریج ادبیات جدیدی در آنها راه یافت كه فراگیرتر بود و شعارها وجهه میهنی تری یافت. (29)

مفاهیمی چون (كلنا للوطن) و (كلنامقاومه)(30)

همین تلاش را نشان می دهند. در صحنه سیاسی روش اتئلاف را پیش گرفت و به ائتلاف های انتخاباتی با احزابی چون امل، حزب كمونیست و احزاب دیگر پرداخت و از همین راه، وارد مصالحه ومذاكره با آنان شد. (31)

چنانچه همین ائتلاف ها به پیروزی حزب الله منجر شد.

شیخ نعیم قاسم اعلام كرد: امكان ائتلاف با تمام احزابی كه با اسرائیل ارتباط ندارند وجود دارد. (32)

همچنان كه حزب الله به مشاركت درفعالیت های سندیكایی شوراهای شهر و روستا وارد شد؛ (33)

اما وجه دیگر حضور ایران، در صحنه دیپلماتیك بوده است كه در برقراری تماس میان حزب الله با دولت لبنان و دولت های عربی منطقه پایان دادن به درگیری های امل و حزب الله با همكاری سوریه، توافق میان شیخ سعید شعبان و سوریه تبلور یافته است. (34)

این تلاش ها هم حضور نیروهای معتقد به انقلاب اسلامی ایران را در لبنان تحكیم كرده است و هم در حمایت از نظام سیاسی لبنان بوده است.

خلاصه و نتیجه گیری

پژوهش حاضر، به ارزیابی بازتاب انقلاب اسلامی در لبنان، ذیل سه مفهوم سیاست، اهداف و وسایل می پردازد. مفهوم سیاست صدورانقلاب در جنبه های نرم افزاری را بیشتر مد نظر دارد و با ایدئولوژی پیوندیافته است.

بر این اساس، شاهد حضور جدی ایدئولوژی انقلاب اسلامی در صحنه سیاسی لبنان كه در جنبش حزب الله تبلور یافته هستیم. ولایت فقیه، همگرایی امت اسلامی، رهایی بخشی اسلام، جهان شمولی، وحدت، احیاگری، عدم جدایی دین از سیاست از جلوه های مشترك این ایدئولوژی در ایران و حزب الله لبنان است.

همچنین بازتاب انقلاب اسلامی در لبنان، اهداف سه گانه ای را برای انقلاب و جمهوری اسلامی، به طور نسبی تأمین می كند. دفاع ازجمهوری اسلامی به رهبری فقیه، تأمین امنیت بین المللی جمهوری اسلامی و استقرار نهایی نظم جهانی زیر چتر عدالت اسلامی، اگر چه تأمین این اهداف، به طور طبیعی هزینه هایی را بر ایران تحمیل كرده است.

ذیل مفهوم وسایل و استراتژی نیز مقاله بر آن است كه تأثیر ایران در لبنان، هم الهام بخش و هم مستقیم بوده است. هم از وسایل مسالمت آمیز و هم از ابزار قهرآمیز بهره برده است. به گونه ای كه شایدتنها موردی است كه تمام این وسایل به نحو نسبتٹ موفقیت آمیزی تجمیع شده است و در مجموع توان سیاسی ـ امنیتی جمهوری اسلامی را افزایش داده است.

نكته دیگری كه مقاله، در صدد تبیین آن است، موضوع تأثیر تغییر پارادایم در ایران بر مسائل لبنان و رویكردهای جنبش حزب الله است؛ اگر چه تغییرات در حزب الله را عمدتٹ بایددرون زا دانست؛ اما تغییرات در ایران، به مثابه منبع الهام بخش و عامل پشتیبانی كننده و تأثیرات آن بر سیاست های حزب الله غیر قابل انكاراست.

بر این پایه در دهه اول انقلاب اسلامی كه سیاست خارجی ایران بسط محور و حفظ محور بوده است، در صحنه سیاسی لبنان و استراتژی حزب الله هم به صورت سیاست های مخالفت با نظم سیاسی موجودلبنان و مخالفت با دولت و استفاده از ابزارهای قهرآمیز تبلور داشته است.

اما پس از سال 68 و تغییر استراتژی ایران به تدریج شاهد تأثیر این تغییر در حزب الله نیز هستیم؛ به گونه ای كه شاهد سیاست درهای بازهمگرایی بیشتر با احزاب لبنانی، پذیرش ساخت دولت، و كاهش تنش ها با آن و استفاده از وسائل مسالمت آمیز توسط جنبش حزب اللهیم.

نكته سوم كه مقاله بدان اهتمام دارد، موضوع هویت جنبش حزب الله است. مقاله بر آن است كه حزب الله دارای سه ضلع هویتی است: لبنانی بودن، اسلامی بودن و الهام گیری از انقلاب اسلامی ایران و ضدصهیونیستی بودن.

بنابراین حفظ هر كدام از این سه ضلع و هر كدام آن نقش تعیین كننده ای در پایداری این جنبش در آینده دارد. هنر مندی حزب الله آن است كه بتواند تركیب خوبی از این عناصر را حفظ كند تا درصحنه سیاسی لبنان، بازیگر پرقدرت و پر نفوذی به شمار آید.

پی نوشت ها:

. 1 انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، جان. ال. اسپوزیتو، مترجم، محسن میرشانه چی، تهران مركز بازشناسی اسلام و ایران، 1382، ص 17.

. 2 همان، ص 55.

. 3 انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، رمضانی، ص 56.

. 4 انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، جان. ال. اسپوزیتو، مترجم، محسن میرشانه چی، تهران مركز بازشناسی اسلام و ایران، 1382، ص 48.

. 5 بازتاب انقلاب اسلامی، منوچهر محمدی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ص 81.

. 6 انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، ص 86.

. 7 همان، ص 63.

. 8 همان، ص 65.

. 9 همان، ص 66ـ67.

. 10 همان، ص 72ـ69؛ بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، ص 72.

. 11 ر. ك: تاریخ لبنان، ژاك نانته، ترجمه اسد الله علوی، مشهد، بیناد پژوهش های اسلامی، 1379؛ تاریخ لبنان، فیلیت حتی، ترجمه انیس فریحه، بیرون، بی تا؛ تاریخ لبنان الحدیث، كمال الصلیبی، بیروت دارالمزمار، 1991م.

. 12 ر. ك: التأسیس لتاریخ الشیعه فی لبنان و سوریه، جعفر المهارج، بیروت، دارالملاك 1992م؛ مسلیمن شیعه در لبنان، میرابوالفتح دعوتی، تهران، بعثت، بی تا؛ فصول من تاریخ الشیعه فی لبنان، علی المزین، بیروت، دارالفكر الحدیث، 2001م؛ نحو تاریخ فكری سیاسی لشیعه لبنان، حسن خلیل غریب، بیروت دارالكنوز الادبیه، 2001م.

. 13 ر. ك: دفاع از حق شیعه، ایران، لبنان و جهاد، حسن الامین، مترجم جمال الدین موسوی، تهران، تفاهم، 1382ش؛ حقیقه المقاومه، عبد المنعم شفیق، بیروت، حزب الله، 2000م.

. 14 انقلاب اسلامی و بازتاب جهانی آن، ص 130.

. 15 احزاب سیاسی لبنان، نهاد حشیشو، مترجم سید حسین موسوی، تهران، مركزمطالعات استراتژیك خاورمیانه، 1380ش، ص 44.

. 16 همان، ص 70.

. 17 از مقاومت تا پیروزی، مسعود اسد اللهی، تهران، ذكر، 1379؛ چنبش حزب الله لبنان، گذشته و حال، مسعود اسد اللهی، تهران، پژوهشكده مطالعات راهبردی، 1382؛ حقیقه المقاومه، عبد المنعم شفیق، بیروت، حزب الله، 2000م؛ حزب الله من التحریرالی الردع، عبد الله بلقزیز، بیروت، مركز الدراسات الوحده الاسلامیه، 2006م.

. 18 احزاب سیاسی لبنان، ص 47.

. 19 جنبش حزب الله لبنان، گذشته و حال، ص 172.

. 20 احزاب سیاسی لبنان، ص 47.

. 21 جنبش حزب الله لبنان، گذشته و حال، ص 172، به نقل از ضمیمه روزنامه النهار، 4 اكتبر 1995م.

. 22 حنبش حزب الله لبنان، گذشته و حال، ص 175.

. 23 همان، ص 181.

. 24 جنبش حزب الله لبنان، گذشته و حال، ص 196.

. 25 همان، ص 199.

. 26 همان، ص 236.

. 27 حمله اسرائیل به لبنان، محمد رضا شمس دولت، تهران، وزارت امور خارجه، 1379ش؛ هزیمه اسرائیل فی لبنان، الیاس مسوقانی، بن دار عطیه، 2001م؛ دراسه تحلیله فی العملیات الاستشهادیه فی جنوب لبنان، سعد ابودنیه، عمان، 1986م؛ الجنوب اللبنانی فی مواجهه اسرائیل، محمود سوبد، بیروت، مؤسسه الدراسات، 1998م؛ المجهول و المهمل من تاریخ الجنوب اللبنانی، حسن الامین، بیروت، دارالحداثه، 1999م.

. 28 انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، ص 141.

. 29 جنبش حزب الله لبنان، گذشته و حال، ص 217.

. 30 همان، ص 226.

. 31 همان، ص 207 - 208.

. 32 همان، ص 209، به نقل از السفیر، 20 اكتبر 1995.

. 33 همان، ص 213-215.

. 34 انقلاب ایران و باز تاب جهانی آن، ص 131.

منبع:هفته نامه پگاه حوزه-سال  1386-شماره 220