تبیان، دستیار زندگی

حزب‌الله لبنان یكی از مشهور‌ترین و مهم‌ترین جنبشهای انقلابی است كه از آغاز شكل‌گیری تا به امروز توفیقات فراوانی در عرصه ملی و بین‌المللی كسب نموده است. پیروزی و مقاومت موفقیت‌آ‌میز این نهضت شیعی، از یك‌سو مایه اعجاب دوستداران و طرفداران گردیده و از سوی دیگر رعب و وحشت مستكبران و اشغالگران را در پی داشته است؛ چراكه حزب‌الله خط پایانی بر نقشه‌های آنان در تجاوزگری و تحمیل سلطه متجاوزان كشید.

در تحلیل و بررسی عوامل پیروزی مقاومت حزب‌الله دیدگاه‌های فراوانی مطرح می‌باشد. از نگاه نگارنده فرهنگ ارزشمندِ انتظار، نقشی اساسی در این خصوص داشته است كه در این نوشتار به بررسی آن خواهیم پرداخت.
 

ادامه در پاسخ ها

به دلیل طولانی بودن بحث،مطالب در پاسخ های متعدد ثبت گردیده است تا مطالعه آن آسان تر گردد. 

"پایبندی به دین اسلام"، "نبرد با اسرائیل" و "التزام قلبی و عملی به ولایت‌فقیه" پی‌ریزی نمایند،1 كسی گمان نمی‌كرد كه این جنبش انقلابی، روزی به نماد عزّت و اقتدار ملی لبنان مبدّل گردد. شاید به ذهن كسی خطور نمی‌كرد كه تلاش‌ها و مقاومت مجاهدان این حزب منجر به خروج نیروهای غربی (ناتو) از سواحل بیروت (در سالهای 1361 و 1362ه‍.ش) و عقب‌نشینی اسرائیل از بخش اعظم خاك لبنان (در 24 می‌2000م./ 4/3/1379) گردد و اسطورة شكست‌ناپذیری اسرائیل را بشكند.

اوج اقتدار حزب‌الله در مقاومت "سی‌وسه‌روزه" بود كه دلیرمردان و شیرزنان حزب‌الله معجزه‌ای دگر آفریدند و در نبردی نامتقارن ـ كه به"جنگ سی‌وسه‌روزه"2شهرت یافت ـ رژیم غاصب صهیونیستی را با تمام توان نظامی‌اش به خاك مذلّت نشاندند و بار دیگر پرچم جهاد را به نفع اسلام به اهتزاز درآوردند.3

این دستاوردها و پیروزی‌های درخشان حزب‌الله توجه تمام دنیا را به خود معطوف ساخته است و سبب شده نظریه‌پردازان و تحلیل‌گران، هریك از زاویه‌ای خاص به بررسی عوامل پیروزی حزب‌الله بپردازند4 تا به این سؤال پاسخ دهند كه چگونه حزب‌الله موفق شد كاری را كه سایر ارتش‌های عرب از انجام آن عاجز ماندند، با پیروزی به انجام رساند و بزرگ‌ترین و قابل مباهات‌ترین دستاورد تاریخ مناقشات اعراب و صهیونیزم را رقم زند؟ به راستی چه راز و رمزی در مقاومت حزب‌الله نهفته است كه آن را در ناكام گذاشتن دشمن ممتاز ساخته و نامش هول و هراس بر دل دشمن انداخته است؟

جنبش حزب‌الله بر خلاف بسیاری از سازمان‌ها و گروه‌های مبارزاتی كه در برابر رژیم صهیونیستی دچار واگرایی و فرسایش پتانسیل‌ها شدند، در مقابله و مبارز? خود با دشمن بر عوامل معنوی و آرمانهایی والا تكیه داشت و با بهره‌گیری از همانها توانست به این پیروزی‌های درخشان نائل آید. این نوشتار بر آن است تا به چرایی و چگونگی پیروزی حزب‌الله بر دشمنان بپردازد.

لازم به ذكر است كه عمده منابع در خصوص حزب‌الله به زبان‌های انگلیسی و فرانسوی است كه نویسندگان آنها با نگاهی خاص و متفاوت به تحلیل پیدایش و اقدامات این حزب پرداخته‌اند و به طور قطع برخی ایده‌ها و آرمان‌های معنوی كه در پیروزی حزب‌الله نقشی اساسی داشته، برای این نویسندگان غیرمحسوس بوده است.

سایر منابع عربی و فارسی نیز اغلب جنب? تاریخ‌نگاری و گاه ژورنالیستی دارند؛ بر این اساس تحقیق و پژوهش اساسی در این خصوص بسیار ضروری به نظر می‌رسد. این مقاله ابتدا به روند ظهور و شكل‌گیری جنبش حزب الله پرداخته، سپس فرهنگ انتظار و تأثیر آن بر پیروزی این جنبش مورد بررسی قرار می‌گیرد.

روند ظهور حزب‌الله

پس از شكل‌گیری رژیم‌صهیونیستی در سال 1948 كه منجر به اشغال قسمت قابل توجهی از سرزمین فلسطین گشت، بخش‌هایی از جنوب لبنان نیز توسط متجاوزان اسرائیلی به اشغال درآمد و حتی قرارداد متاركه ـ كه در سال 1949 بین اسرائیل و لبنان منعقد شد ـ نتوانست به اشغالگری این رژیم پایان بخشد.

از این رو در سال‌های بعد نیز حملات و تهاجمات رژیم غاصب صهیونیستی به سرزمین لبنان تداوم یافت تا آنكه در ژوئن سال 1982 این رژیم با تهاجمی گسترده، بخش عظیمی از جنوب لبنان از جمله پایتخت این كشور یعنی بیروت را به محاصره درآورد.

این حمله وسیع تأثیر بسزایی در بسیج سیاسی و نظامی جامعه شیعیان لبنان داشت و نخستین جرقه‌های تشكیل مقاومت اسلامی در برابر اشغالگران از همین زمان زده شد. از این رو گروه‌های شیعی كه عمدتاً در شهر بعلبك مستقر شده بودند، تشكیلات واحدی را ایجاد نموده و بستر لازم را برای تولد جنبش حزب‌الله فراهم آوردند.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام خمینی(ره) ـ كه به گسترش موج بیداری اسلامی و تقویت نهضت‌های رهایی‌بخش در سراسر جهان اسلام كمك كرد ـ نیز تأثیر تعیین‌كننده‌ای در تأسیس حزب‌الله داشت؛ به گونه‌ای كه به جرأت می‌توان گفت تأسیس حزب‌الله ناشی از تفكر و ایدئولوژی جهان‌شمول حضرت امام(ره) بود كه در میان شیعیان لبنان به بار نشست.5

تلاش‌ها و هدایت‌های امام موسی‌صدر6 و شهید دكتر مصطفی چمران فضای مناسبی را برای فعالیت‌های مبارزاتی جوانان شیعی در قالب جنبش امل فراهم آورد. اما با شهادت آنها كه در واقع رهبران اصلی جنبش بودند، یكپارچگی و وحدت نیروها از بین رفت و زمینه مساعدی برای شكل‌گیری جنبش حزب‌الله مهیا گشت. بر همین اساس در پاییز 1982 كمیته‌ای نه نفره متشكل از روحانیون شیعه، شخصیت‌های وابسته به جنبش امل، حزب‌الدعوة لبنان، كمیته‌های یاری انقلاب اسلامی و بعضی از شخصیت‌های مستقل تشكیل شد. این كمیته مأموریت داشت تا یك تشكیلات سیاسی جدید را براساس "پایبندی به ولایت‌فقیه و نبرد با اسرائیل" پی‌ریزی كند.7

پس از اتمام كار كمیته نه نفره، شورای لبنان متشكل از پنج نفر از اعضای كمیته قبلی به وجود آمد. این شورا تا مدت‌ها به دلیل ملاحظات امنیتی و تشكیلاتی به صورت غیرعلنی فعالیت داشت؛ اسامی اعضای شورا نیز به صورت محرمانه باقی مانده بود. اما به تدریج چهره‌هایی همچون شیخ ‌صبحی ‌طفیلی، سیدعباس‌ موسوی، شیخ‌حسن‌ كورانی، سیدحسن ‌نصرالله و حسین‌ موسوی(ابوهاشم) به عنوان "رهروان اسلام‌گرا" در جنوب لبنان معروف شدند.

پس از آنكه تشكیلات و سازماندهی حزب‌الله و مقاومت (شاخه نظامی آن) استحكام لازم را پیدا كرد، رهبران حزب‌الله به این نتیجه رسیدند كه بایستی هویت مقاومت اسلامی را اعلام نمایند؛ زیرا كتمان این مسئله هر چند جنبش را از ضربه‌پذیری و نابودی زودرس محفوظ می‌داشت، اما از نظر دستاوردهای سیاسی، حزب را در حاشیه دیگر گروه‌های سیاسی قرار می‌داد.

از این رو در 6 ژانویه 1984، مقاومت اسلامی لبنان با صدور اولین بیانیه نظامی، به شكل مستقل و رسمی اعلام موجودیت كرد. شورا تصمیم گرفت نام ثابتی برای تشكیلات خود انتخاب و بیانیه‌های خود را با آن نام صادر كند؛ لذا نام "حزب‌الله انقلاب اسلامی در لبنان" انتخاب شد و دفتر سیاسی حزب راه‌اندازی شد و یك نشریه هفتگی به نام "العهد" را منتشر ساخت.8

فعالیتهای گسترده و فشارهای نظامی حزب‌الله در سال‌های 1983 تا 1985، اولین پیروزی را برای مقاومت حزب‌الله به ارمغان آورد و باعث شد رژیم اسرائیل در 14 ژانویه 1985 به سمت باریكه كمربند ایمنی عقب‌نشینی نماید و اولین شكست رسمی خود را تجربه كند.

همزمان با شروع عقب‌نشینی نیروهای اشغالگر صهیونیستی، حزب‌الله در یك گردهمایی رسمی سیاسی در 16 ژانویه 1985 (27/11/1363) با صدور نامه‌ای سرگشاده 9، هویت، استراتژی و مواضع و برنامه‌های ایدئولوژیك خود را برای اولین بار اعلام كرد. حزب‌الله با صدور این نامه ـ كه در واقع مانیفست سیاسی حزب‌الله محسوب می‌شود ـ به فعالیت‌های صرفاً پنهانی خود خاتمه بخشید و به صورت آشكار در صحنه سیاسی ـ نظامی لبنان بروز نمود.

نقش بلامنازع حزب‌الله در رهبری و سازماندهی مقاومت‌های مردمی و پرهیز از بزرگنمایی اختلافات میان احزاب رقیب در مواجهه با اسرائیل، در كنار موفقیت ارزشمند این حزب در عقب راندن رژیم صهیونیستی به كمربند امنیتی، موجب شد جایگاه حزب‌الله نه تنها در عرصة داخلی ارتقا یابد، بلكه كسب مشروعیت بین‌المللی نیز برای این حزب سیر صعودی پیدا كند.

در خلال سال‌های 1985 تا 1996 حزب‌الله لبنان توانست با تثبیت قدرت نظامی خویش، در پارلمان نیز نفوذ و حضور یافته و از جنبه سیاسی نیز رسمیت پیدا كند. پس از پیروزی حزب در سال 1996 و تبدیل شدن مقاومت به خواست ملی كلیه طوائف مذهبی لبنان، موفقیت‌های فزاینده‌ دیگری در سطح داخلی و منطقه‌ای نصیب حزب‌الله شد كه حاكی از دوران اقتدار كامل این حزب است.

حزب‌الله با دستیابی و بهره‌مندی از رسانه‌هایی همچون تلویزیون المنار، رادیو النور و هفته‌نامه العهد برای بیان دیدگاه‌ها و مواضع خود، یهودیان و شهرك‌های اسرائیلی را هدف قرار داد و با یك برنامه‌ریزی حساب شدة روانی، زمینه فرار نیروهای اشغالگر را فراهم كرد.

پیروزی در عرصه‌های سیاسی و انتخاباتی، خدمت‌رسانی در عرصه‌های اجتماعی و همكاری و ایجاد روابط نزدیك با دولت لبنان، موقعیت حزب‌الله را بیش از پیش استحكام بخشید و با عقب‌نشینی نیروهای اسرائیلی در 24 می‌2000 (4/3/1379) حزب‌الله به بزرگ‌ترین پیروزی خویش از بدو تأسیس رسید؛ چرا كه با این عقب‌نشینی، اسطورة شكست‌ناپذیری ارتش اسرائیل شكست و حزب‌الله به عنوان آبروی جامعه لبنان و به عنوان سمبل مقاومت در داخل و خارج، به ویژه در سطح كشورهای عربی شناخته شد.

اوج اقتدار حزب‌الله در مقاومت سی و سه روزه بود كه رزمندگان دلیر حزب‌الله بار دیگر ثابت كردند اندیشه مقاومت مبتنی بر روحیه شجاعت و بصیرت، شكست‌ناپذیر و رهایی‌بخش است. اكنون حزب‌الله جنبشی مشروع تلقی می‌شود كه با استفاده از ایدئولوژی پویا و دنیامیك خود و با زنده‌نگهداشتن روحیه مقاومت، به عنوان مقدم‌ترین خاك‌ریز جبهه رژیم صهیونیستی و قهرمان آزادسازی خاك لبنان مطرح می‌باشد.

تجلّی عوامل معنوی در جنبش حزب‌الله

بی‌تردید هر حركت بشری اعم از فردی و اجتماعی براساس پایه فكری و یا اعتقادی صورت می‌پذیرد و این اصل در خصوص نهضت‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. عقیده و ایدئولوژی بنیادی‌ترین عنصر پیدایش و استمرار حیات نهضت‌ها به شمار می‌رود و همة گفتارها، فعالیت‌ها، مبارزات، استراتژی‌ها و اهداف، هم‌آهنگ با آن و نشأت یافته از چنین منبعی است. هیچ جنبشی بدون ایدئولوژی نبوده و جنبش حزب‌اللهنیز خارج از این مقوله نیست.

در اندیشه حزب‌الله عناصر معنوی و فرهنگی بر عناصر فیزیكی، مكانی و زمانی ترجیح داده شده و باورهای دینی مهم‌ترین استراتژی این جنبش برای مبارزه با دشمن است. سیدحسن نصرالله، دبیركل حزب‌الله، در مصاحبه‌ای می‌گوید: حزب‌الله یك جنبش نظامی نیست، ما یك جنبش اسلامی و ایمانی هستیم. ماهیت حزب‌الله ماهیتی اسلامی و عقیدتی است.

واقعیت آن است كه حزب‌الله در مجموع از نظر عوامل بالفعل مادی به مراتب از دشمن ضعیف‌تر بوده و دشمن از نظر تجهیزات، لوازم و ادوات جنگی برتری محسوس و غیرقابل انكاری داشت؛ اما در جهان‌بینی اسلامی علل و عوامل معنوی، می‌توانند عوامل مادی را تحت‌الشعاع قرار دهند.10 رزمندگان دلیر حزب‌الله لبنان با بهره‌گیری از این عوامل در مقابل دشمن ایستادند؛ چرا كه در نظر ایشان"هر گونه مقابله، مبارزه، مقاومت و جهاد بدون ولایت و امامت و اطاعت از رهبری میسّر نخواهد بود"11 پیش از آنكه به تأثیر فرهنگ انتظار بر پیروزی حزب الله بپردازیم لازم است اشاره‌ای به مفهوم انتظار صحیح و اهمیت آن در نظام سیاسی اسلام و مكتب تشیع داشته باشیم.

فرهنگ انتظار

اعتقاد به مهدویت و ظهور موعود عدالتگستر از نابترین و مترقیترین نظریات سیاسی ـ دینی است. انتظار در فرهنگ شیعه جایگاهی بس والا و ارجمند دارد و شیعه حیات و بالندگی خود را مدیون آن است12 این نظریه و فرهنگ بی‌بدیل (انتظار) نقطه محوری مباحث كلامی و اعتقادی شیعه، بنیان مستحكم علوم دینی، روح حیات سیاسی و اجتماعی شیعیان، اساس باورهای آنان و الهام‌بخش حركت دینی و اصلاح‌طلبانه آنها به شمار میآید.

هرچند انتظار به منزله بنیاد تفكر شیعی و از بزرگ‌ترین اعمال ذكر شده است،13 لكن این مسئله به صورت یك فرضیه و تئوری صرف نیست. برداشت‌ها و تفاسیر مختلف از روایت انتظار باعث شده دیدگاه‌های متعددی دربار? آن مطرح شود. در مجموع، انتظار به دو بخش عمده یعنی انتظار سازنده، مثبت و انقلابی و انتظار ویرانگر و مخرب همراه با جمود و خمود تقسیم می‌گردد.

انتظار مخرّب

در این دیدگاه انتظار عمدتاً در حد اصلاح فردی و گریه شوق در فراق موعود خلاصه می‌شود. گاهی نیز انحراف در این بینش به حدی میرسد كه با تغییر انحرافی بعضی روایات، ترویج فساد و ظلم و ستم مقدمه ظهور پنداشته می‌شود.14 پیروان این دیدگاه جنبه انفجاری برای انتظار قائل بوده و معتقدند كه برای اصلاح جهان بایستی اوضاع چنان پریشان گردد كه به مرحله انفجار برسد.

این گروه طبعاً به مصلحان، مجاهدان و آمران به معروف و نهیكنندگان از منكر با بغض و عداوت نگریسته، زیرا آنها را تأخیراندازان در ظهور می‌شمارند. اینان اگر خود هم اهل گناه نباشند در عمق ضمیر و اندیشه خویش به نوعی با رضایت به گناهكاران و عاملان فساد می‌نگرند.

این نوع برداشت منفی از انتظار، كه ثمر? آن رواج و اشاعه ظلم، تبعیض، اختناق، حق‌كشی و تباهی و در یك كلام یكه‌تازی باطل و سیر قهقرایی جامعه است، به هیچ وجه با موازین اسلامی و قرآنی وفق نمی‌یابد و به صراحت و شدت، تقبیح و نفی گردیده است.15صاحبان چنین اندیشه خامی به امام غائب علاقمند هستند نه امام قائم.

امیدزایی و حركت‌آفرینی

از برآیندهای انتظار حركت و امید است. انتظار در لغت از كلمه نظر به معنای مترقب بودن و چشم به راه بودن گرفته شده است كه نوعی امید به آینده از آن بر میآید. فرد منتظر ایمان دارد كه دوران ظلم و فساد و تباهی برچیده خواهد شد و استقرار عدالت اجتماعی امری قطعی است؛ روزی خواهد رسید كه خورشید عدل و حق در آسمان بشریت طلوع كرده و به نور خویش سرتاسر گیتی را روشنایی می‌بخشد.18 بر این اساس، اندیشه انتظار مانند یك قوه مبقیه، طرفداران حق و عدالت را در برابر تمام دستگاه‌های باطل مقاوم و پایدار می‌سازد و با نوید نصرت الهی بر روشنی چراغ امیدواری و ثبات قدم آنها می‌افزاید.

الهام‌گیری از این اندیشه است كه روح امید را در بین حزب الله زنده نگاه داشته و ایمان آنها را در مبارزه با ظلم و جور راسخ‌تر نموده است. آنها به آیند? روشن و پیروزی قطعی خویش اعتقاد قلبی دارند.

رزمندگان حزب‌الله با تكیه بر فرهنگ انتظار و وعدة حق الهی در مسیر رفع ظلم و مبارزه با حاكمیت مستكبران ثبات قدم دارند تا نوید فتح نهایی مستضعف بر مستكبر را تحقق بخشند. همان‌گونه كه از تفسیر آیة 5 سورة قصص19 برمی‌آید اراده و مشیت الهی بر پیروزی مستضعفان تعلق گرفته و این بشارتی است برای انسان‌های آزاده و خواهان حكومت عدل و داد، كه بالأخره حق بر باطل و ایمان بر كفر غلبه خواهد كرد. حزب‌الله لبنان در گفتمان خویش با تأسی به این آیه و باور به آینده روشن، به مسلمانان و سایر ملل ضعیف جهان به دید مستضعفان نگریسته كه پیروزی نهایی آنان بر مستكبران امری قطعی و تردیدناپذیر است.

سیدحسن نصرالله ـ رهبر حزب‌الله ـ می‌گوید: "... و به خاطر این وعده الهی "وَ نُریدُ اَن نَمُّنَ عَلَی الَّذینَ استُضعِفُوا فِی الاَرضِ وَ نَجعَلَهُم اَئِمَّه وَ نَجعَلَهُمُ الوارِثین..." و در نتیجه طغیانی كه امروز به بالاترین حد خود رسیده، باید منتظر تحقق وعده الهی باشیم... تا هنگامی كه ایمان و اراده ما متصل به این حاكم مطلق هستی (پروردگار بی‌همتا) باشد، پیروزی و نصرت از آنِ ماست."20

وی، پس از آغاز تهاجم صهیونیست‌ها در نبرد سی و سه روزه در اولین پیام خود خطاب به آنها چنین گفت: "شما نمی‌دانید امروز با چه كسی می‌جنگید، شما با فرزندان محمّد(ص)، علی، حسن، حسین و با اهل‌بیت رسول‌خدا و اصحاب او(علیهم‌السّلام) وارد جنگ شده‌اید، شما با قومی می‌جنگید كه ایمانی فراتر و برتر از همة انسان‌های این كره خاكی دارد... به امید و یاری خدا روزهای آینده را میان ما و شما خواهیم دید." ایشان سپس به مردم لبنان وعده داد: "من با توكل و اعتماد به خداوند سبحان و با اعتماد به مبارزان و به شما و با شناختی كه از این ملت و این دشمن دارم، همچنانكه بارها وعده داده‌ام، باز هم به شما وعده پیروزی می‌دهم... به یاری خدا پیروزی محقق است." رهبر دلیر حزب‌الله21 در دومین پیام خود نیز به مردم لبنان گفت: "مردم عزیز لبنان... من به شما اطمینان می‌دهم كه ما پیروز خواهیم شد... شما از مشاهده این ویرانی ناامید نشوید... مهم این است كه هم اكنون پایداری كنیم تا پیروزی را در آغوش گیریم."22

دكتر صفی‌الدین، نماینده حزب‌الله در تهران، قبل از اتمام جنگ سی و سه روزه در مصاحبه‌ای چنین ابراز داشت: "ما در این جنگ پیروزیم. تاكنون پیروز میدان بوده‌ایم و پیروزی نهایی نزدیك است، اگر چه مثل جنگ احزاب كمی طولانی شود."23

گذشته از این مطالب، آیة معروف "فَانَّ حِزبَ اللهِ هُمُ الغالبون" (مائده/56) كه بر پرچم و رایت حزب‌الله نقش بسته است، به طور مشخص ایده و باور آنها را به این اصل اثبات می‌كند. آنها به پیروزی خویش ایمان و باور دارند و این عقیده جز از باورهای دینی آنها و امید به آینده‌ای روشن نشأت‌پذیر نیست.