جام جم آنلاین: سال
جهانی نجوم با این امید این گونه نامگذاری شد كه تعداد بیشتری از مردم
فرصت و بهانه‌ای پیدا كنند تا به اطراف خود بنگرند. جهانی بزرگ‌تر را
ببینند كه در آن سیاره مادری ما تنها نقطه‌ای ناچیز در آن است و بار دیگر
احساس هیجان‌انگیز اكتشافات علمی را درون خود بیابند و با قافله علم همراه
شوند.
یكی از موثرترین راه‌هایی كه
این سال برای تحقق این هدف انتخاب كرد، فراهم آوردن فرصت‌هایی استثنایی
برای در تماس قرار دادن مستقیم مردم با زیبایی‌های آسمان شب بود و به همین
سبب پروژه‌های متعددی مانند آسمان در شب (TWAN)، آسمانی برای كشف، از زمین
تا آسمان و 100 ساعت نجوم تاكنون برگزار شده‌اند. در پی این برنامه‌های
متنوع بود كه سازمان‌دهندگان سال جهانی نجوم باردیگر تصمیم گرفته‌اند تا
فرصتی استثنایی را ارج نهند و در سالگرد رصدهای تاریخ ساز گالئیلو گالیله،
از مردم دعوت كنند تا زیبایی‌های جهان و آنچه را كه گالیله خود دیده بود
بار دیگر ببینند و شب‌هایی را به یاد گالیله با رصد اجرام آسمانی گرامی
دارند.
شب‌های گالیله را باید بخش دوم
پروژه موفق و جهانی 100 ساعت نجومی دانست. این پروژه در فروردین ماه سال
جاری برگزار شد و آنچنان با محبوبیت مواجه گشت كه كمتر كسی گمان می‌كرد به
چنین موفقیتی دست یابد. حتی طراحان برنامه هم گمان نمی كردند ده‌ها كشور و
در هر كشور ده‌ها گروه به جمع برگزاركنندگان این برنامه بپردازند و در
بخش‌های مختلف آن مشاركت كنند.
بخش‌هایی نظیر ارتباط مستقیم
میان مردم و كارشناسان، دور دنیا با 80 تلسكوپ زمینی و فضایی، بازدید از
مراكز علمی، رصد خانه‌ها و موزه‌های علم و از همه مهم‌تر مهیا شدن فرصت
برای رصد عمومی مردم. در این بخش بود كه شوق و ذوقی غریب به وجود آمد.
كشور ما كه همیشه در فعالیت‌های آماتوری نجوم نقشی برجسته در جهان به عهده
داشته و به نامی آشنا در جهان نجوم آماتوری بدل شده است، در این پروژه به
موفقیتی خیره‌كننده دست یافت. بیش از 100 برنامه مختلف در نقاط مختلف كشور
سامان از سوی گروه‌های محلی سامان داده شده بود كه همزمانی جالب توجه روز
آغاز این برنامه و روز طبیعت (سیزده به در) در ایران باعث شد تا بسیاری از
گروه‌ها از فرصت حضور مردم در پارك‌ها و فضاهای اطراف شهرها استفاده كنند
و تلسكوپ‌های خود را به میان آنها برده و ایشان را دعوت به دیدار ماه و
دیگر اجرام سماوی كنند.
بسیاری از مردم برای اولین بار
در این روز توانستند نخستین تجربه رصدی خود را به دست آورند و شاید برخی
از آنها در سال‌های بعد این علاقه خودرا دنبال كنند. ایران در میان
كشورهای جهان از نظر تعداد گروه‌های برگزاركننده رتبه‌چهارم را به دست
آورد كه با توجه به مستقل برگزار شدن این برنامه از سوی گروه‌ها بسیار
قابل توجه است.
موفقیت چشمگیر این برنامه كه از
سوی دبیرخانه سال جهانی نجوم و با هماهنگی انجمن منجمان بدون مرز (AWB)
برگزار شد، سبب گشت تا طراحان این برنامه به این فكر بیفتند كه 6 ماه پس
از آن بار دیگر جشن بزرگ دیگری برگزار كنند و این بار به افتخار كسی كه
این سال به یاد چهارصدمین سالگرد رصدهای او كه نخستین رصدگر تلسكوپی تاریخ
بود این برنامه را شب‌های گالیله نامیده‌اند.
گالیله به شهادت تاریخ احتمالا
نخستین كسی است كه با تلسكوپی كوچك و دست‌ساز برای رصد آسمان‌ها و اجرام
آسمانی استفاده كرد. رصدهای او انقلابی در تاریخ ستاره‌شناسی ایجاد كرد.
انقلابی كه باعث آغاز عصر جدید ستاره‌شناسی شد. با رصدهای او بود كه
شواهدی تجربی مبنی بر صحت نظریه كپرنیك در باره خورشید مركزی و غلط بودن
دیدگاه زمین مركزی بطلمیوسی ارائه كرد و آنچنان ضربه‌‌ای به این دیدگاه كه
مورد تایید كلیسای كاتولیك نیز بود زد كه حتی برگزاری دادگاه معروف او از
سوی هیات انگیزاسیون (تفتیش عقاید) واتیكان هم نتوانست مرهمی بر آن بگذارد.
او در نخستین رصدهای خود به
سراغ خورشید رفت و روی آن لكه‌هایی را رصد كرد، روی ماه گودال‌ها را دید و
ردی از حلقه‌های زحل را مشاهده كرد، با رصد زهره بود كه متوجه اهله (حالت
هلالی این سیاره در زمان‌های مختلف) شد و زمانی كه به مشتری نگاه كرد،
متوجه حضور 4 جرمی شد كه همراه این سیاره و به دور آن می‌چرخیدند و امروزه
به افتخار گالیله به اقمار گالیله‌ای مشتری معروفند.
گالیله به شهادت تاریخ احتمالا نخستین كسی است كه اقمار مشتری را با كمك تلسكوپ دست‌ساز خود رصد كرد
شب‌های گالیله به یاد این رصد
تاریخی گالیله صورت خواهد گرفت. شب‌های 30 مهر تا 2آبان سال جاری
وضعیت مشتری از دید ما زمینی‌ها شبیه به همان وضعیتی است كه گالیله 400
سال پیش برای اولین بار به آن نگریست و شاید این فرصتی باشد تا بسیاری از
مردم شگفتی و حس كنجكاوی گالیله را بار دیگر تجربه كنند.
گالیله برای نخستین بار اقمار
مشتری را در شب 7 ژانویه 1610 و با كمك تلسكوپ دست‌ساز خود رصد كرد.
منظره‌ای كه او می‌دید، بنابر گزارشی كه در ماه مارس 1610 در نشریه
سیدریوس نونكیوس منتشر كرد، 3 ستاره كم‌سو بود كه در یك سوی این سیاره
قرار گرفته بودند او نیز گمان كرد كه باید این 3 ستاره بخشی از ستاره‌های
پس زمینه آسمان باشند؛ اما قرار گرفتن آنها روی یك خط راست باعث می شد تا
او به این ستاره‌ها علاقه‌مند شود. شامگاه بعد زمانی كه بار دیگر دهانه
تلسكوپ كوچك و دست‌ساز خود را به سوی آسمان گرفت، بازهم این 3 جرم را دید،
اما اتفاق عجیبی افتاده بود و آن این‌كه این 3 ستاره همراه مشتری در آسمان
حركت كرده بودند و موقعیتشان را هم نسبت به هم و نسبت به سیاره تغییر داده
بودند. با ادامه این رصدها او متوجه شد در حقیقت 4 ستاره به دور مشتری در
حال چرخشند! و بدین ترتیب او برای نخستین بار متوجه شد این نقاط نورانی نه
ستاره كه اجرامی سیاره ای هستند كه به دور مشتری می‌چرخند.
شب‌های گالیله فرصتی بی‌نظیر
برای دیدار مجدد با اقمار گالیله‌ای مشتری یعنی، یو، گانیمد، اروپا و
كالیستو است. در این شب‌ها از گروه‌های نجوم آماتوری دعوت شده با آوردن
ابزارهای رصدی خود به محل‌های عمومی مردم را به رصد مشتری و اقمار آن و در
عین حال هلال ماه نو و دیگر اجرام سماوی دعوت كنند.
بی‌شك كشور ما نیز می‌تواند در
این بین نقش ممتازی به عهده بگیرد. به همین دلیل سامان‌دهندگان پروژه 100
ساعت نجوم در ایران این بار هم قصد هماهنگی گروه‌ها برای برگزاری این
برنامه را دارند. وبلاگ فارسی http://persiangalileannights.blogspot.com مرجعی
برای علاقه‌مندانی است كه به دنبال اطلاعاتی در باره ماهیت این برنامه و
برگزاری آن هستند و از سوی دیگر وب‌سایت جهانی این پروژه در نشانی http://galileannights.org
نیز اطلاعات مهم در این خصوص را در اختیار خوانندگان خود قرار می‌دهد. این
مراجع هم برای برگزاركنندگان و هم برای علاقه‌مندان مطالب جالب توجهی را
ارائه می‌كند. ضمن این‌كه فرصت برای ثبت برنامه‌های گروه‌ها در وب‌سایت
جهانی این پروژه و معرفی آن به دیگران نیز مهیاست.
شب‌های گالیله و شب‌ها و
برنامه‌های دیگر همه و همه بهانه‌ای برای آشنایی مردم با جهانی عظیم و
بزرگ و وسیع است؛ جهانی كه در آن، میلیاردها كهكشان هریك میزبان میلیاردها
ستاره همچون خورشید ماست كه به دور بسیاری از آنها سیاراتی چون سیارات
منظومه شمسی در حال چرخش هستند. شاید با فكر كردن به این وسعت بی‌انتها
انسان به یاد بیاورد كه باید اندكی متواضع‌تر با محیط اطراف خود برخورد
كند.
منبع درمتن ذكر شده
