تبیان، دستیار زندگی

زریاب{افتخاری از سرزمین ایران }

ایران در موسیقی از كشورهای معاصر خود مانند : سومر ، بابل ، مصر و یونان عقب تر بود ؛ گرچه موسیقی در دربار هخامنشیان ، بخصوص در زمان خشایار شاه ، برای همراهی رقص نواخته می شد.
به طور كلی پس از حمله اسكندر در زمان سلوكیان و اشكانیان ایران تحت تأثیر تمدن یونانی واقع شد و در این دوره خصوصاً در زمان بهرام گور ، موسیقی از اهمیت زیادی برخوردار بود و بسیار مورد توجه قرار گرفت .
از سازهای دوره ساسانیان بربط ، نای و شیپور معمول بودند.
پس از حمله اعراب به ایران ، مصر ، سوریه و تسخیر این كشورها ، اعرابی كه عاری از تمدن بودند و از هنرهای زیبا بهره ای نداشتند ، كم و بیش با دنیای متمدن آشنا شدند و در موسیقی نیز تحت تاثیر هنر رمی و خصوصاً هنر ایران قرار گرفتند .
پس از روی كار آمدن عباسیان ، امور كشورهای اسلامی به دست ایرانیان افتاد و وزرای عباسیان كه اغلب از ایرانیان بودند طبعاً از هنرمندان ایرانی حمایت می كردند.
در دوران وزارت برمكیان یك خانواده اصیل ایرانی در دربار عباسیان پرورش یافت كه به عالم موسیقی خدمت كردند ؛ ابراهیم موصلی ، منصور زلزل ، اسحاق موصلی (فرزند ابراهیم) و عماد فرزند اسحاق .
ماهان، پدر ابراهیم كه از دهقانان فارس بود به واسطه جور عمال بنی امیه به كوفه مهاجرت كرد و دو سال پس از تولد ابراهیم در آن شهر در گذشت .
ابراهیم تحت حمایت خانواده خزیمه تحصیلات خود را آغاز كرد و برای تحصیلات موسیقی به موصل رفت و همانجا نیز تخلص موصلی گرفت .
وی برای تكمیل فن موسیقی به ایران بازگشت و در ری ، نزد استاد موسیقی جوانویه ، كه از ایرانیان زرتشتی بود ، اصول موسیقی و آوازهای ایرانی را فرا گرفت . ابراهیم در همین شهر با دختری به نام شاهك رازی ازدواج كرد و حاصل ازدواج آن پسری به نام اسحاق بود.
ابراهیم پس از اطلاع از موسیقی عربی ، ایرانی و رمی به بغداد آمد و در دربار خلیفه مهدی و هارون الرشید مقام بزرگی یافت .
فرزند او اسحاق موصلی 235-150 هجری نیز در موسیقی بسیار قوی بود چنان كه ابوالفرج اصفهانی نویسنده كتاب اغانی اسحاق را به دریا و موسیقیدانان دیگر را به جوی آب تشبیه كرده است .
اسحاق مقدمات موسیقی را نزد پدر فرا گرفت و در علوم دیكر نیز تحصیل كرد و در خصوص كتب فلسفه یونانی اطلاع كافی كسب نمود . او نزد منصور زلزل برادر زن ابراهیم عود را فرا گرفت . از افتخارات وی تربیت شاگردی چون زریاب است . اسحاق در سالهای آخر عمر نابینا شد و بعد از دو سال انزوا ، در سال 235 هجری در بغداد در گذشت .
ظهور زریاب
ابوالحسن علی بن نافی ،‌ متخلص به زریاب از شاگردان اسحاق بود و پس از تحصیل موسیقی در بغداد ، استاد خود را ترك كرد و به آندلس اسپانیا كه در آن وقت تحت استیلای خاندان اموی بود ، سفر كرد و در دربار عبدالرحمن دوم مقام ارجمندی یافت .
زریاب برای دستگاه های مختلف موسیقی طرحی تنظیم كرد كه آن را شجره الطبوع نام گذاشت و تغییراتی در ساز عود پدید آورد و سیم پنجمی به عود اضافه كرد.
اسپانیایی ها زریاب را مخترع و پدر گیتار می دانند . آوازهایی كه زریاب تصنیف كرده از نظر هنر آوازی قابل توجه است و می توان آن را با قواعد علمی امروز تطبیق كرد.
این قواعد ، تركیبی از قاعده آوازی و سویت است كه پانصد سال بعد در اروپا معمول شد و می گویند كه وی ده هزار آواز با آهنگشان از بر داشت .
زریاب تا آخر عمر در كوردوبای اسپانیا می زیست و درآنجا یك مدرسه موسیقی بنا كرد و تأثیر بسزایی در موسیقی آندلسیا داشت . از این رو هنر موسیقی در آندلسیا پیشرفت شایانی كرده و پس از وی یادگارها و آثار او همچنان باقی و متداول بود و نسل به نسل منتقل می شد.
نمونه و یادگارهای هنری زریاب به كشورهای ساحلی آفریقا منتقل گردید و هنوز هم آثار هنری وی در آن سرزمین یافت می گردد .
قابل ذكر است كه پاكودلوسیا نوازندة اسپانیایی برای قدردانی و زنده نگه داشتن نام پرآوازة این هنرمند نام یكی از آلبوم های خود را زریاب نامید . زریاب سهم بزرگی در موسیقی ایران زمین و همچنین رواج موسیقی شمال آفریقا و همچنین اسپانیا داشته است وی گیتارهای اولیه را كه از اسلاف گیتار اولیه به شماور می آیند ساخت .
به عنوان یك نوازنده كوچك به نام پرآوازة این هنرمند ایرانی افتخار می كنم