تبیان، دستیار زندگی

نام یک صورت فلکی لوزی شکل در نیمکره شمالی آسمان و یکی از 44 صورت فلکی معرفی شده توسط بطلیموس. ستاره آلفا ستاره‌ای سه تایی است که قدر آن 75/0 ودر فاصله 77/16 سال نوری قرار دارد. ستاره بتا با نام الشاهین (Alshahin) نیز ستاره ای سه تایی بوده و قدر آن 68/3 است. ستاره گاما از قدر 71/2 با نام شاهین رازو یا Trazed شناخته می شود. ستاره اپسیلون نیز از قدر 4 با نام دنب‌العقاب شناخته می شود. ستاره اتا این صورت فلکی از نوع متغییر قیفاووسی و با دوره تناوب 176/7 روزه می باشد و قدر ان بین 48/3 تا 39/4 تغییر میکند. این ستاره دوهمدم بسیار نزدیک دارد که فاصله آنها 8/0 و 7/0 ثانیه قوسی است.

ستاره R یک متغیر از نوع میرا با دامنه تغییرات نوری از 5/5 تا 12 و دوره تناوب 2/284 روزه است و در حالیکه کم نورتر می شود رنگ آن نیز به قرمز تیره تغییر می کند و دمای آن نیز بین 3100 تا 2600 درجه نوسان می کند که در نوع خود یک ستاره سرد به حساب می اید.

ستاره Van Bies Broeck که کوتوله ای قرمز از قدر 18 وقدر مطلق 19 می باشد و یکی از ضعبف‌ترین ستاره های آسمان است در این صورت فلکی قرار دارد.

دوخوشه باز NGC6709 با قدر 7/6 که ترکیبی از 40 ستاره باقدر 9 است و NGC 6755 با قدر 5/7 که به راحتی بادوربین دو چشم قابل مشاهده هستند در محدوده این صورت فلکی قرار دارد. 6 عدد سحابی سیاره‌ای از حمله NGC 6803 با قدر NGC 6804, 11 با قدر 12 و اندازه‌ تقریبی 1/1 دقیقه، NGC 6781 با قدر 12 و اندازه تقربی 8/1 دقیقه که با یک تلسکوپ 20 سانتیمتری قابل مشاهده هستند و سنگین‌ترین سیاهچاله شناخته شده با نام GRS 1915+105 در این صورت فلکی قرار دارند. این سیاهچاله در فاصله 40000 سال نوری قرار دارد و با جرم 14 برابر جرم خورشید سنگینترین سیاهچاله ستاره‌ای کهکشان راه شیری به حساب می اید.

لااقل از حدود 3500 سال پیش مردم در صورت فلكی عقاب نقش پرنده ای را مجسم می كردند .

یونانیان و رومیان قدیم در این صورت فلكی عقاب زئوس ( zeus : خدای خدایان یونانیان قدیم ) یا ژوپیتر( jupited : خدای خدایان رومیان قدیم ) ، را تشخیص می دادند كه " گانیمد " ( ganymed ) جوان را ربود و در ارتفاع بالا از طریق هوا او را تا " المپ " كه محل زندگی خدایان بود ، حمل كرد . " گانیمد " – كه در ضمن نام یكی از قمرهای سیاره مشتری نیز هست – وقتی كه به بارگاه خدایان وارد شد ، وادار شد به عنوان ساقی زئوس به انجام وظیفه بپردازد.

نام یک صورت فلکی کوچک ولی قابل توجه در نیمکره شمالی آسمان

لیر ( نام لاتین صورت فلكی رومیان قدیم ) كه یكی از قدیمی ترین آلات موسیقی تاریخ بشریت است ، برابر افسانه ها توسط خداوند " هرمس " ( hermes ) اختراع شد و ماجرای آواز خوان بزرگ " اورفئوس " ( Orpheus ) را به خاطر می آورد . همسر " اورفئوس " كه " اویریدیكه " ( eurydike ) نام داشت توسط ماری گزیده شد و بدرود حیات گفت و می بایست به قلمرو زیر زمینی مردگان می رفت . اورفوس كه دل شكسته و تسلی ناپذیر بود وارد جهان زیرین شد تا همسرش را باز گرداند . او چنان زیبا و دلنواز لیر می نواخت كه حتی نگهبانان خشمگین قلمرو مردگان را نیز محسور كرد .

بالاخره " اویریدیكه "اجازه یافت به زمین ، به جهان زندگان ، باز گردد . به هر حال اورفئوس اجازه نداشت در راه بازگشت به زمین پشت سر خود و به سوی همسرش نگاه كند . هنگامی كه او این كار را كرد ، " اویردیكه " برای همیشه ناپدید شد و اورفئوس را با سازش تنها گذاشت .

باز هم افسانه های زیادی وجود دارد كه انسان را به یاد ساز زهی لیر می اندازد . مثلا"می گویند این ساز زندگی شاعر و آواز خوان بزرگ " آریون " ( arion ) را نجات داده است . یک بار هنگامی كه اوقصد داشت از سفری كه برای اجرای موسیقی انجام داده بود به یونان سفر كند ، خدمه نادرست و غارتگر كشتی متوجه شدند كه او پول زیادی به همراه خود دارد و می خواستند دست و پای او را ببندند و او را غارت كنند . موسیقی دان خواهش كرد به او اجازه دهند یك بار دیگر سازش را كوك بكند و بنوازد . او چنان آهنگ زیبایی اجرا كرد كه جانوران دریایی زیادی را به دور كشتی جمع كرد . پس از آن " آریون " به نگهبان به دریا پرید و در آنجا یك دلفین او را بر پشت خود گرفت و به ساحل آورد . از آن زمان در آسمان تابستان صورت فلكی دلفین در نزدیكی صورت فلكی شلیاق ( لیر ) قرار دارد .

این صورت فلکی در اواخر فروردین ماه به بهترین وضعیت رصدی می رسد.یکی از بزرگترین صورتهای فلکی است وشکل آن در اسناد قدیمی ستاره شناسی به صورت یک خرس بزرگ ترسیم شده است. هفت ستاره پرنور آن که در میان مردم شناخته شده است به شکل یک ملاقه یا آب گردان بزرگ است ودر قسمت پشت ودم خرس بزرگ قرار دارد.

این هفت ستاره با نام هفت برادران نیز درمیان مردم شناخته می شود. امتداد دو ستاره جلویی وپرنور با نامهای دبه ومراق به ستاره قطبی میرسد.ستاره دوم ازسمت دسته ملاقه عناق نیز نام دارد ودارای یک همدم نزدیک بانام سها می باشد.از زمانهای قدیم دیده شدن این ستاره همدم معیاری بوده است برای وضعیت دید افراد. کهکشانهای بسیاری از جمله دو کهکشان معروف با شماره های m81 وm82 در محدوده آن قرار دارد.

نام یک صورت فلکی نه چندان نمایان – كه به خاطر ستارگان كم سویی كه دارد ، در شهرهای بزرگ هیچ قابل رویت و شناسایی نیست – انسان را به یاد قهرمان كبیر یونانی هركول یا " هراكلس " ( heracules ) یا " هركولس " ( Hercules ) می اندازد . او ماموریت داشت یك اژدهای آبی چند سر را بكشد . این نبرد نخست نا امید كننده به نظر می رسید . به جای هر سری كه هركول از بدن اژدها قطع می كرد ، دو سر می روئید . تمام جانوران از هركول پشتیبانی می كردند ، مگر یك خرچنگ – كه از سوی الهه " هرا " ( hera ) كه از هركول نفرت داشت – فرستاده شده بود . اگرچه خرچنگ مرتب پاشنه پای قهرمان را گاز می گرفت ، ولی بالاخره او موفق شد بر اژدهای بزرگ پیروز شود . پس از آن خرچنگ به پاس كمكهایش به الهه " هرا " از سوی او به شكل یك صورت فلكی ( سرطان) ( در زبان عربی كلمه سرطان به معنی خرچنگ است) در آسمان جای گرفت . جالب توجه است بدانیم خیلی بیشتر از آن مردم در این صورت فلكی كه ستارگان درخشانی ندارد ، جانوری را با پوسته ای سخت ( لاك پشت مانند ) مجسم می كردند . در بابل آن را به شكل لاك پشت و در مصر باستان آن را به صورت " اسكارابویس " ( skarabaeus ) سوسك مقدس می دیدند .

بسیاری از اقوام باستانی در صورت فلكی سرطان ، كه به خاطر ستارگان كم سویش مانند لكه كم رنگی در آسمان اثر می گذارد ، دروازه ای را تصور می كردند . آنها معتقد بودند كه روح آدمیان از میان این دروازه از آسمان به زمین می آید .

در اوایل زمانهای باستانی :خورشید در انقلاب باستانی یعنی زمانی كه خورشید به موقعیت حداكثر میل شمالی خود ، در عرض جغرافیایی 23.4 درجه در موقع ظهر بالای سر قرار می گرفت،در صورت فلكی سرطان بود.این خط به نام "مدار راس سرطان" نامگذاری شده است.

نام یک صورت فلکی در نیمکره شمالی آسمان . دراواخر تیر ماه به بهترین حالت رصدی می رسد.این صورت فلکی حول قطب شمال سماوی قرار دارد وحدود ۴۰۰۰ سال پیش ستاره آلفای آن ستاره قطبی یعنی درامتداد چرخش محور زمین بوده است. 

تنین در جهان افسانه های یونانی ، " لادون " هیولای اسطوره ای به شمار می آید كه از سیبهای طلایی " هسپرید " ( hesprides : در اسطوره های یونانی ، دختران هسپروس كه به همراه یك اژدها از باغ سیبهای طلائی در جزیره بلست ( واقع در انتهای غربی زمین ) محافظت می كردند.) محافظت می كرد . این سیبها در اختیار هركس قرار می گرفت زندگی جاوید می یافت . هركول اژدها را با تیر از پا در آورد و سیبها را از آن خود ساخت .

مشتری، پرجرم ترین سیاره منظومه شمسی ما با چهار قمر با اندازه های سیاره ای و بسیاری قمرهای کوچک تر، برای خود  منظومه ای مینیاتوری است. مشتری سیاره ای گازی و از نظر ترکیبات مانند یک ستاره است. در واقع، اگر حدود ٨٠ برابر بیشتر از جرم اکنونش جرم داشت، به یک ستاره تبدیل می شد.

در 7 ژانویه سال ١٦١٠میلادی ، گالیله با تلسکوپ ساده و ابتدایی خود چهار "ستاره" در اطراف مشتری دید. او چهار قمر بزرگ مشتری را که اکنون آیو ، کالیستو، گانیمد و اروپا نامیده می شوند، کشف کرده بود. امروزه این چهار قمر به قمرهای گالیله ای مشهورند.

در ٣٠ سال اخیر اکتشافات بسیاری درباره مشتری و قمرهایش صورت گرفته است که اگر گالیله زنده بود و آنها را می شنید، بسیار شگفت زده می شد. آیو، فعال ترین جرم آتشفشانی منظومه شمسی است. گانیمد بزرگترین قمر منظومه است و تنها قمر شناخته شده ای است که میدان مغناطیسی خودش را دارد. اقیانوس مایعی ممکن است زیر پوسته  یخ زده سطح اروپا نهفته باشد. اقیانوس های یخ زده ای نیز ممکن است زیر سطح گانیمد و کالیستو وجود داشته باشند. فقط در سال ٢٠٠٣ میلادی، ستاره شناسان ٢٣ قمر جدید برای مشتری کشف کردند که تعداد اقمار آن را به ٦٣ عدد، بیشترین تعداد قمر برای یک سیاره در منظومه شمسی، رساند. بسیاری از اقمار کوچک مشتری ممکن است سیارکهایی باشند که در دام گرانش سیاره افتاده اند.

مشتری ظاهری بسیار زیبا با رنگهای گونانگون و پدیده های جوی بسیار دارد. ابرهایی که بیش از سایر قسمت ها به چشم می آیند، از آمونیاک تشکیل شده اند. ملکولهای آب در اعماق وجود دارد و گاهی به شکل نقاطی در ابرهای تازه تشکیل شده به چشم می خورد. "خطوطی" که روی سیاره دیده می شوند، کمربندهای تیره هستند و نواحی روشن با بادهای شدید شرقی-غربی در جو بالایی مشتری، به وجود می آیند. بین این نواحی و کمربندها طوفانهایی وجود دارند که برخی از آنها سالیان سال است که فعال هستند. لکه سرخ بزرگ، طوفان چرخان غولپیکری است که بیش از ٣٠٠ سال رصد شده است.

ترکیبات شیمیایی مشتری مشابه خورشید است، عمدتا هلیوم و هیدروژن. در اعماق سیاره، فشار و دما بسیار بالا می رود، به گونه ای که هیدروژن گازی در اعماق، به مایع تبدیل می شود. تقریبا در یک سوم راه به سمت مرکز، هیدروژن فلزی به وجود می آید که رسانای جریان الکتریکی است. در این لایه الکتریکی، میدان مغناطیسی قوی مشتری با جریان های الکتریکی که چرخش سریع سیاره آنها را به وجود آورده است، جمع می شود. در مرکز، احتمالا فشار زیاد موجب به وجود آمدن هسته جامدی از سنگ و یخ به ابعاد زمین، شده است.

میدان مغناطیسی قوی مشتری تقریبا ٢٠٠٠٠ برابر میدان زمین است. دسته ای از ذرات باردار در مغناط کره مشتری، ناحیه ای که خطوط میدان مغناطیسی در اطراف سیاره از یک قطب تا قطب دیگر را پو شانده اند، به دام افتاده اند. قمرها و حلقه های مشتری در پوششی از الکترون ها و یونهای به دام افتاده در میدان مغناطیسی سیاره، قرار گرفته اند. مغناط کره مشتری، شامل این ذرات و میدانها، ١ تا ٣ میلیون کیلومتر به

سمت خورشید و بیش از 1 میلیارد کیلومتر در پشت مشتری، تا مدار زحل، کشیده شده است.

فضاپیمای ویجر ١ ناسا در سال ١٩٧٩میلادی حلقه های مشتری را کشف کرد: حلقه اصلی مسطح و حلقه داخلی ابر مانند که هاله نامیده می شود، هر دو از ذرات کوچک و تیره رنگی تشکیل شده اند. حلقه سوم که به علت شفافیتش به نام gossamer معروف است، در واقع سه حلقه از ذرات میکروسکوپی رها شده از سه قمر کوچک مشتری، آمالته آ (Amalthea)، تبه (Thebe) و آدراسته آ (Adrastea) هستند. حلقه های مشتری احتمال دارد حاصل غبار ناشی از برخورد شهابواره های فضای میان سیاره ای با چهار قمر کوچک داخلی سیاره، باشند. حلقه اصلی احتمالا از قمر متیس (Metis) تشکیل شده است. حلقه های کم فروغ مشتری فقط زمانی دیده می شوند که نور خورشید از پشت بر آنها بتابد.

در دسامبر سال ١٩٩٥میلادی فضاپیمای گالیله متعلق به ناسا کاوشگری را به درون جو مشتری انداخت که برای اولین بار نمونه هایی را از جو مشتری آزمایش کرد. این کاوشگر پس از حدود یک ساعت سقوط و کاوش در جو مشتری بر اثر فشار لایه های جوی منهدم شد. پس از پرتاب کاوشگر، فضاپیمای گالیله چندین سال به بررسی و مطالعه مشتری و قمرهای آن پرداخت. زمانی که گالیله ٢٩ امین دور گردش خود را به دور مشتری آغاز کرده بود، فضاپیمای کاسینی-هویگنس به نزدیکی مشتری رسیده بود تا از گرانش آن برای رسیدن به زحل کمک بگیرد. هر دو فضاپیما داده های هم زمانی از مغناط کره، باد خورشیدی، حلقه ها و شفق های مشتری گرفتند.

چهارمین سیاره منظومه شمسی. مریخ آخرین سیاره سنگی است که بر گرد خورشید می چرخد. در طول تاریخ بشر همواره این سیاره در کانون توجهات نجومی بوده است. برای مثال بابلیان قدیم حرکات این نور قرمزسرگردان آسمان شب را دنبال کردند ونام nargel یا نام خدای جنگ را برآن گذاشتند.در همان زمان رومی ها بخاطر گرامیداشت خدای جنگشان اسم کنونی آنرا انتخاب کردند. یونانی ها نیز این سیاره را آرس که بیانگر خدای جنگ آنان است می نامیدند. این سیاره نزد کسانی که به آسمان می نگریستند مظهر جنگ و خون بود.

این سیاره در یک مدار بیضی شکل و با سرعتی حدود 1/24 کیلومتر در ثانیه به دور خورشید می چرخد که اوج یا دورترین فاصله آن از خورشید 2۵۸ میلیون کیلومتر و در حضیض یانزدیکترین فاصله۲۰۸ میلیون کیلومتر از خورشید فاصله می گیرد. ولی به طور متوسط 228 میلیون کیلومتر از خورشید فاصله دارد. این سیاره همسایه بعدی زمین است که گاهی به ما نزدیک می شود و به حدود ۵۸ میلیون کیلومتری ما می رسد و گاهی در آن سوی خورشید به فاصله ۴۰۳ میلیون کیلومتری از ما قرار می گیرد. از جهاتی هم شبیه زمین است و یک شبانه روز آن حدود۲۴  ساعت و۴۳ دقیقه  طول می کشد.اگر هرشب در یک ساعت خاص مریخ را رصد کنید حدود ۳۳ شب وقت لازم است تا بتوانید کل سیاره را رصد کنید. محور گردش آن نسبت به خط عمود حدود 24 درجه است. هر یک سال آن معادل 2 سال (687 روز) زمینی است و قطر آن حدود 6794 کیلومتر است (جالب است بدانید مساحت مریخ با مساحت خشکیهای زمین برابر است.) به علت دوری از خورشید حداقل دمای آن به 100 درجه زیر صفر و حداکثر آن به 27 درجه سانتیگراد می رسد.

سرعت گریز از سطح آن 5 کیلومتر بر ثانیه است. جو آن 200 مرتبه از جو زمین رقیق تر است و فشار این جو رقیق حدود پنج میلی بار است(فشار جو زمین بیش از 1000 میلی بار است).هسته سیاره بصورت تركیبی از آهن وسیلیسیم وجنس جبه نیز از سیلیسیم می باشد.

بهترین زمان رصد مریخ زمانی است که با زمین در حالت مقابله باشد در این وضعیت فاصله بین دو جرم به حداقل رسیده ومی توان عوارض سطحی سیاره را با تلسکوپهای آماتوری نیز مشاهده کرد.این وضعیت هر ۲۶ ماه یکبار تکرار می شود و۳ ماه قبل و۳ ماه بعد ازاین تاریخ است که  سیاره ارزش رصد کردن پیدا می کند ودر بقیه روزها اندازه آن بسیارکوچک است.

البته با توجه به بیضوی بودن مدار دو سیاره زمین ومریخ در هر مقابله فاصله بین دو جرم متفاوت است بنابراین بعضی از مقابله ها از بقیه باارزش تر هستند.در ضمن بدلیل همین بیضی بودن مداری در چرخش بدور خورشید حداقل فاصله بین دو سیاره معمولا" چند روز قبل یا بعد از مقابله رخ می دهد.