دولت اصلاحات در راستای جلوگیری از خام فروشی نفت و ایجاد ارزش افزوده
بیشتر، اقدام به ایجاد 39 طرح پتروشیمی با 20 میلیارد و 778 میلیون دلار
سرمایه گذاری و ایجاد 40 میلیون تن ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی کرد که
71 درصد از این میزان سرمایه گذاری از منابع خارجی تامین شد.
به نوشته سرمایه، در برنامه ریزی های استراتژیک و جامع توسعه صنعت نفت در
دوره خاتمی که عملاً از سال 76 آغاز شد اتکا به مزیت های کشور در تامین
خوراک، توجه و جلب منابع و سرمایه خارجی و ارتقای جایگاه صنعت پتروشیمی در
منطقه و جهان از شاخصه های اصلی این برنامه بود.
دست یافتن به جایگاه نخست در خاورمیانه، جلوگیری از خام فروشی نفت و ایجاد
ارزش افزوده تنها با سرمایه گذاری مناسب داخلی و جذب سرمایه گذاران خارجی
و استفاده از توان فنی و تکنولوژی بالای شرکت های بزرگ خارجی مقدور بود که
دولت اصلاحات در رسیدن به این هدف و جذب سرمایه گذاران خارجی بسیار موفق
عمل کرد که طرح های بسیار خوبی در این خصوص انجام شد به طوری که فضایی
قابل تحمل برای غرب ایجاد شد و تحریم آمریکا نیز تنها در حد تحریم های
ناچیز اقتصادی بود.
با سیاست تنش زدایی خاتمی در دوران هشت سال ریاست جمهوری، ایران از وجهه
قابل قبولی در جهان برخوردار بود به طوری که طی دوره 1376 تا 1383حدود
7/17 میلیارد دلار سرمایه گذاری در زیرساخت ها و بخش تولید صنعت پتروشیمی
شد که 71 درصد آن از تسهیلات خارجی و 29 درصد از منابع داخلی استفاده شده
بود.
در همین مدت الفین نهم با سرمایه گذاری مشترک ساسول آفریقای جنوبی و
همچنین مجتمع کارون با سرمایه گذاری مشترک و مستقیم کماتور سوئد و واحد
پلی اتیلن 300 هزار تنی لاله با سرمایه گذاری مستقیم شرکت سایبک عربستان
اجرا شد.
دولت اصلاحات در این زمینه بسیار موفق عمل کرد و طی هشت سال 11 طرح بزرگ
را با ظرفیت 3128 هزار تن در سال و سرمایه گذاری 2076 میلیون دلار به بهره
برداری رساند. طرح های افتتاح شده در این هشت سال متانول خارگ،پارازایلین
بندر امام، ای بی اس و بی دی تبریز، اتوکیلات های اراک، کریستال ملامین
خراسان، اوره گرانول رازی، ام تی بی ای بندر امام، فجر، خوزستان، فن آوران
و بیستون بوده است.
انقلاب دولت اصلاحات در صنعت پتروشیمی
اما درنیمه دوم 8سال ریاست جمهوری خاتمی 28 طرح به مرحله اجرا رسید که در
پایان دولت اصلاحات تمامی این طرح ها با پیشرفت های قابل قبولی (بیش از 50
درصد طرح ها بالای 80 درصد پیشرفت داشتند) به دولت نهم رسید. در پیش بینی
های انجام شده اتمام و بهره برداری از این طرح ها تا پایان سال 87 اعلام
شده بود که با روی کار آمدن دولت نهم و اتخاذ سیاست خارجی تنش زا و عملکرد
غیر قابل قبول در هزینه کردن درآمدهای سرشار نفتی کشور، تمامی این طرح ها
عموماً با تاخیرهای دو وسه ساله به بهره برداری رسیدند که البته تعدادی از
این طرح ها هنوز هم به بهره برداری نرسیده اند. طرح های مذکور با هدف
تولید سالانه 36036 هزار تن در سال و با جذب 052/15 میلیارد دلار سرمایه
گذاری خارجی و اختصاص 36409 میلیارد ریال از منابع داخلی به مرحله اجرا
درآمد.
از مهم ترین این طرح ها می توان به پتروشیمی جم (بزرگ ترین الفین جهان) و
ایزوسانات ها (اولین واحد سیانات ها در خاورمیانه) اشاره کرد که دولت نهم
با هیچ انگاشتن زحمات دولت و مدیران قبلی تمامی این طرح ها را به نام خود
سند زد و با تبلیغات گسترده شعار هر ماه یک افتتاح در عرصه پتروشیمی را
رواج داد.
افتتاح هر ماه یک واحد پتروشیمی برای هر ایرانی مایع مباهات و خوشحالی است
اما مساله ناراحت کننده این است که زحمات و تلاش های دیگران را به نام خود
زده و هیچ یادی از آنها نشود.
البته این جای سوال دارد رئیس جمهوری که از عدالت محوری و عمل به قرآن دم
می زند چرا با بی عدالتی تمام زحمات دیگران را به نام خود تمام می کند مگر
نه این است که خدا در آیه 42 سوره بقره می فرماید: «حق را به باطل
درنیامیزید و حقیقت را با آنکه خود میدانید کتمان نکنید.» اما علاوه بر
نگفتن واقعیت در این زمینه دولت نهم عملکرد قابل قبولی ندارد.
کاهش 26 درصدی سرمایه گذاری در دولت نهم
بررسی عملکرد دولت های هشتم و نهم در صنعت پتروشیمی نشان می دهد میزان
سرمایه گذاری انجام شده در سه سال پایانی دولت هشتم 10 میلیارد و 241
میلیون دلار است که این میزان در سه سال آغازین دولت نهم با26 درصد کاهش
به هفت میلیارد و 611 میلیون دلار رسیده است.
سرمایه گذاری انجام شده در این بخش توسط دولت هشتم به طور متوسط هر ساله
37 درصد رشد داشته است. در سال 1380 میزان سرمایه گذاری انجام شده در صنعت
پتروشیمی یک میلیارد و 615 میلیون دلار بوده که در سال 1381 با رشد 72
درصدی به دو میلیارد و 789 میلیون دلار رسیده است.
در سال 1382 نیز سرمایه گذاری در این بخش رشد قابل ملاحظه ای داشته است و
با 38 درصد رشد نسبت به سال 1381 به سه میلیارد و 847 میلیون دلار رسید
اما در سال 1383 سرمایه گذاری در این صنعت با کاهش06/0 درصدی روبه رو شد و
به سه میلیارد و 605 میلیون دلار رسید.
با شروع فعالیت دولت نهم میزان سرمایه گذاری در این صنعت با افت فاحشی
روبه رو شد و میزان سرمایه گذاری در سال 1384 نسبت به سال 1383 با 36 درصد
کاهش به دو میلیارد و 306 میلیون دلار رسید. در سال 1385 سرمایه گذاری در
صنعت پتروشیمی رشد اندکی نسبت به دوره های قبل داشت و با 11 درصد افزایش
به دو میلیارد و 575 میلیون و 700 هزار دلار رسید. در عین حال با این رشد
11 درصدی میزان سرمایه گذاری در سال 1385 همچنان 25 درصد کمتر از سال 1384
بوده است. در سال 1386 نیز رشد سرمایه گذاری بسیار ناچیز بود، به طوری که
با 06/0 درصد رشد نسبت به سال قبل به دو میلیارد و 729 میلیون دلار رسید.
سال 86 میزان سرمایه گذاری در بخش پتروشیمی تقریباً با سرمایه گذاری انجام
شده در سال 1381 برابری می کند که جای سوال دارد.
رشد 93 درصدی متوسط بهای نفت خام در دولت نهم
این در حالی است که با توجه به رشد 93 درصدی متوسط بهای نفت و همچنین رشد
92 درصدی ارزش صادرات نفت در روز طی سه سال آغازین دولت نهم نسبت به سه
سال پایانی دولت هشتم انتظار می رفت میزان سرمایه گذاری نیز با رشد قابل
قبولی مواجه شود اما با وجود شرایط بسیار مناسب از نظر درآمد نفتی میزان
سرمایه گذاری این بخش تا حد قابل ملاحظه ای کاهش داشته است. میزان صادرات
نفت در سال های 1381 تا 1383 به ترتیب 09/2، 39/2 و 68/2 میلیون بشکه در
روز بوده است که به طور متوسط 38/2 میلیون بشکه در روز طی سه سال پایانی
دولت هشتم نفت صادر شده است.
میزان صادرات روزانه نفت طی سه سال آغازین دولت نهم با دوره یاد شده
تقریباً برابر است اما متوسط بهای نفت خام در سه سال آغازین دولت نهم در
مقایسه با سه سال پایانی دولت هشتم93 درصد رشد داشته است. متوسط بهای نفت
طی سال های 1381 تا 1386 به ترتیب 26، 28 و 33 دلار در هر بشکه در دولت
هشتم و 52، 59 و 59 دلار در هر بشکه در دولت نهم بوده است که نشانگر متوسط
قیمت 29 دلار در هر بشکه برای دولت هشتم و 56 دلار در هر بشکه برای دولت
نهم است.
محقق نشدن برنامه های دولت اصلاحات با تاخیرهای به وجود آمده در دولت نهم
با این رشد بی سابقه قیمت ارزش صادرات محصولات پتروشیمی که در سال 1384 دو
میلیارد و 300 میلیون دلار و در سال 85 نیز سه میلیارد و 200 میلیون دلار
بوده و در سال 1386 به پنج میلیارد و 900 میلیون دلار رسید این رقم در سال
87 به بیش از هفت میلیارد دلار افزایش یافت که در صورت تحقق برنامه های
دولت اصلاحات (بهره برداری از تمامی طرح ها تا سال 87 و تولید 40 میلیون
تن محصولات پتروشیمی در سال 86) این رقم در سال 87 می توانست تا دو برابر
افزایش داشته باشد.
ارزش صادرات محصولات پتروشیمی طی سال های 1380 تا 1387 به ترتیب 795/0 ،
23/1، 72/1 ، 2/23 ، 33 ، 06/6 و هفت میلیارد دلار بوده است که در سال 87
ارزش صادرات این محصولات نسبت به سال 1380 بیش از هفت برابر شده است.
باچهار سال فروش نفت و درآمد ارزی حاصله از فروش آن معادل 270 میلیارد
دلار، به جز میعانات گازی و فرآورده های پتروشیمی که خود بالای 30 میلیارد
دلار ارزآوری داشته است، دولت می توانست با افزایش سرمایه گذاری در صنعت
نفت،گاز و پتروشیمی بستر و اندوخته مناسبی برای آیندگانی که بعد از اتمام
ذخایر نفتی خواهند آمد ایجاد کند اما این میزان درآمد در دست دولتی است که
ارگان برنامه ریزی آن منهل شده است و این خود علامت سوال بزرگی است.
با نگاه مصرفی و گذرای دولت، تمامی این درآمد افسانه ای که معادل یک چهارم
درآمد نفتی صد ساله ایران بود ضایع شد و تنها افسوس آن برای 70 میلیون
ایرانی باقی ماند. دولت نهم نه تنها در سیاست های داخلی خود عملکرد قابل
قبولی نداشت بلکه در سیاست های خارجی خود نیز با اتخاذ ادبیات خاص خود
موجب تشدید تحریم های اقتصادی سیاسی از سوی کشورهای آمریکایی و اروپایی شد
و روابط ایران با برخی از این کشورها رو به نابودی گذاشته و اکثر کشور ها
را مقابل ایران قرار داد.
این عملکرد دولت که موجب تشدید تحریم ها و موضع گیری ها علیه ایران شد
باعث تغییر هر چه بیشتر نگرش این کشورها نسبت به مردم ایران شد به طوری که
ارزش پاسپورت شهروند ایران بین 153 کشور قبل از افغانستان در رتبه 152
قرار دارد که جای تاسف است.
در دولت هشتم سالانه به طور متوسط 14 میلیون تن محصول تولید شده که این
میزان در سه ساله دولت نهم 19 میلیون تن است. تولید محصولات پتروشیمی طی
سال های 1381 تا 1387 به ترتیب 5/12، 14 ، 15 ، 7/15 ، 18 ، 24 و26میلیون
تن در سال بوده است. البته رشد میزان تولید محصولات پتروشیمی به هیچ وجه
مربوط به دولت نهم نیست و جزء افتخارات دولت هشتم به شمار می آید زیرا
سرمایه گذاری های انجام شده در این صنعت توسط دولت هشتم در سال های اخیر
به بار نشسته و با افزایش ظرفیت تولید و از طرفی افزایش بهای نفت و متاثر
از آن افزایش بهای مشتقات نفتی ارزش افزوده زیادی را نصیب کشور کرد. دولت
نهم با حدود 300 میلیارد دلار درآمد نفتی در طول فعالیت خود بیش از دولت
های 16 سال گذشته درآمد کسب کرده اما بازدهی مناسب را نداشته است و تمام
قراردادهای، منعقد شده در صنعت پتروشیمی مربوط به دولت قبل است. این دولت
حتی یک قرارداد پتروشیمی منعقد نکرده و فقط در حد تفاهمنامه بوده است.
در دولت نهم تنها چند طرح انگشت شمار که کارهای مطالعاتی آنها نیز در دوره
اصلاحات انجام شده بود به مرحله اجرا درآمد، از آن جمله می توان به اتیلن
گلایکول عسلویه، آمونیاک اوره دهم، یازدهم و دوازدهم، الفین گچساران و
آمونیاک اوره شیراز اشاره کرد. در این زمینه یکی از مدیران شرکت ملی صنایع
پتروشیمی که در دولت اصلاحات و دولت نهم مشغول به کار بوده است به
«سرمایه» می گوید: «صنعت پتروشیمی تمام پیشرفت و دستاوردها را مدیون دولت
اصلاحات و مدیران این صنعت در آن دوره است.» وی افزود: «در آن زمان
مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی نعمت زاده بود. کار در دوران نعمت زاده
شب و روز نداشت و خود او هم یک لحظه از انجام امور غافل نمی شد.»
وی با بیان این مطلب که دو روز در هفته از طرح های در حال اجرای پتروشیمی
بازدید به عمل می آمد، گفت: «نعمت زاده در این بازدیدها تمامی مشکلات را
رصد می کرد و در صورت نیاز در همان محل اقدام به برگزاری جلسه می کرد تا
مشکلات را برطرف کند.»
این مدیر صنعت پتروشیمی افزود: « در دولت اصلاحات ایران از مقبولیت بسیار
بالایی در مجامع بین المللی برخوردار بود به طوری که پیشنهادهای بسیار
زیادی از شرکت های خارجی برای همکاری در این صنعت دریافت می کردیم و
همچنین نعمت زاده مدیری بود که تمامی شرکت های خارجی احترام و جایگاه
بسیار بالایی برای او قائل بودند به طوری که در صورت نیاز فوری به برخی
تجهیزات نعمت زاده با یک تماس تلفنی بدون هیچ گونه تشریفات اداری جنس مورد
نظر را ثبت سفارش کرده یا در صورت آماده بودن کالای مورد نظر ارسال می شد
و بعداً سیکل اداری آن طی می شد، که با این روش ها و مدیریت قاطع وی طرح
های صنعت پتروشیمی تا ابتدای دولت نهم از پیشرفت قابل قبول و چشمگیری
برخوردار بود.»
وی افزود: «اگر بخواهیم صنعت پتروشیمی را در این دو مقطع زمانی مقایسه
کنیم، می توانیم بگوییم با روی کار آمدن دولت نهم و تغییر مدیران یک رخوت
و سستی همراه با بی توجهی به این سیستم تزریق شد که نتیجه آن موجب عقب
افتادن طرح های در دست اجرا و عقب ماندگی از برنامه تدوین شده بود که هدف
گذاری دولت اصلاحات تولید 40 میلیون تن محصولات پتروشیمی در سال 86 بود.»
منبع
