آنچه از مصنفات عمر خیام باقی است یا آنكه مورخان ذكر كرده اند بدین شرح است :
1- رساله ای در جبر و مقابله كه مهمترین تألیف وی
در ریاضیات است كه آن را به نام قاضی القضاة ابوطاهر تدوین كرده است. این رساله در
سال 1851 میلادی توسط ( فرانسواوپكه ) به زبان فرانسوی ترجمه و تفسیر شده و همراه
با متن عربی آن به چاپ رسیده است.
دكتر
غلامحسین مصاحب آن را به فارسی ترجمه كرده است. این ترجمه همراه با رساله های دیگر
از خیام و بحث در آنها در سال 1339 خورشیدی
توسط انجمن آثار ملی ایران در كتاب " حكیم عمر خیام به عنوان عالم جبر "
به چاپ رسیده است.
2- رساله " فی شرح ما اشكل من مصادرات "
كتاب اقلیدس كه در كتابخانه لیدن در هلند نگاهداری می شود.
3- " زیج ملكشاهی " كه خیام یكی از
مؤلفان آن بوده است.
4- مختصری در طبیعیات
5- رساله ای در وجود كه به زبان پارسی است ، و
آنرا به نام فخر الملك بن مؤید تألیف نموده است. این رساله در موزه بریتانیا ، در
لندن موجود است و عنوانش در نسخه ی مذكورچنین است: " رسالة بالعجمیه لعمربن الخیام فی كلیات الوجود."
6- رساله ای در كون و تكلیف . این سه رساله ی اخیر
را شهرزوری به او نسبت داده است.
7- لوازم الامكنه
8- رسالة فی الاحتیال معرفة مقداری الذهب و
الفضة فی جسم مركب منهما كه دركتابخانه گوته در آلمان نگهداری می شود .
9- رسالة مسمی به لوازم الامكنه در فصول و علت اختلاف هوای بلاد واقلیم . این دو رساله ی
اخیر در تاریخ الفی به او نسبت داده شده است.
10- نوروزنامه
، رساله ای به فارسی در پیدایش جشن نوروز و واضع آن و آداب شاهان ایران در این جشن
.
11- رباعیات
عمر خیام : رباعیات عمر خیام علاوه بر آنكه بطور مكرر در ایران و هند به چاپ رسیده است ، و به بسیاری از زبانهای
اروپائی از جمله لاتین ، فرانسه ، انگلیسی
، آلمانی ، دانماركی ، روسی و ... ترجمه
شده است . شهرت خیام را در اروپا و به ویژه در انگلستان و آمریكا به مراتب بیشتر
از شهرت او در میهن خود یعنی ایران نموده است ، و علت عمده این اشتهار فوق العاده
آن است كه یكی از بزرگان انگلیس موسوم به ادوارد فیتز جرالد Fitzgerad Edward، رباعیات
عمر خیام را به اشعار انگلیسی در نهایت زیبایی و شیرینی ترجمه كرده است كه در
فصاحت لفظ و بلاغت معنی تقریبأ معادل فارسی آن است . این ترجمه ، در سال 1859 میلادی
در لندن منتشر شد و چنان مطبوع طبع خواص گردید و چندان مقبولیت عموم را به هم رسانید
كه پس از آن چندین مرتبه به طور مكرر در انگلستان و آمریكا به تعداد بسیار زیاد
چاپ شد و نسخه های آن به زودی نایاب گردید.
جمع زیادی از ادیبان و
فاضلان اروپا و آمریكا نیز به ترجمه ی رباعیات او پرداختند و بسیاری دیگر
به تقلید از سبك رباعیات خیام رباعی ها سروده و چاپ كردند و اكنون در
انگلستان و آمریكا " ادبیات عـُمری " خود ، طریقه و سبك خاصی از ادبیات
و اشعار شده است .
بعد از انتشار ترجمه ی " فیتز جرالد " تا كنون ،
اقبال عمومی عوام و خواص به رباعی های عمر خیام ، طرز خیالها و مسلك و
فلسفه او روز به روز در تزاید است ، و انجمن های متعدد به نام وی در اروپا
و آمریكا تأسیس شده است . از جمله ی آنها ، انجمن عمر خیامی لندن است كه
در سال 1892 میلادی به نام ( عمر خیام كلوپ ) یعنی انجمن عمر خیام تأسیس
گردیده است . مؤسسات این انجمن از فاضلان ، ادیبان و برخی صاحبان جراید
بودند ، در سال 1893 میلادی انجمن مذكور با رسم ها و تشریفات شایان اهمیت
، دو عدد بوته گل سرخ بر سر قبر فیتز جرالد مترجم رباعیات عمر خیامی
نشانیده و سرلوحه ای كه حاوی كتیبه زیر بود در آنجا نصب گردید:
"
این بوته گل سرخی است كه در باغ كیو پرورده شده و تخم آن ، سیمپسن از
مقبره ی عمر خیام در نیشابور آورده است و به دست چندین تن از هواخواهان
ادوارد فیتز جرالد از جانب انجمن عمر خیام كاشته شد. "
علامه دهخدا
در حاشیه مطالب مربوط به خیام نوشته است: از شاگردان خیام فیلسوف ، محمد
ایلاقر و حكیم علی بن محمد حجازی قانی و علامه شهید ، عبد الله بن محمد
میانجی است .
نظریه های عمر خیام نیشابوری برای اصلاح تقویم ، حتی از
تقویم فعلی اروپا كه موسوم به تقویم گریگوریست صحیح تر است ، چه تقویم
گریگوری در طول 2320 سال ، یك روز خطا می كند و تقویم خیامی در 3770 سال
یك روز خطا می كند . در سالهای اخیر به كوشش انجمن آثار ملی ایران در
آرامگاه این حكیم عالی قدر ایرانی ، بنائی زیبا و باغی دلگشا ساخته شده
است .