شیرین عبادی (متولد ۳۱ خرداد ۱۳۲۶ همدان) حقوقدان، قاضی سابق دادگاه، نویسنده و مدرس ایرانی است. او از نخستین قاضیان زن در ایرانو نخستین ایرانی است که جایزه نوبل برای صلح را به‌خاطر تلاش برای ترویج مردم‌سالاری و رعایت حقوق بشر در ایران
به ویژه در مورد حقوق زنان و کودکان در سال ۲۰۰۳ میلادی دریافت کرده است.
عبادی همچنین اولین زن مسلمان و سومین مسلمان دریافت کننده این جایزه
محسوب میشود.
زندگینامه
شیرین عبادی درسال ۱۳۲۶ در شهر همدان
به دنیا آمد. پدرش محمد علی عبادی، یکی از اولین اساتید حقوق تجارت بود.
هنگام تولد ، پدرش ریاست اداره ثبت شهر همدان را بر عهده داشت.
خانواده عبادی هنگامی که او یک سال داشت به تهران نقل مکان نمودند.
دورهٔ دبیرستان را در دبیرستان انوشیروان دادگر و رضاشاه کبیر به اتمام
رسانید و در سال ۱۳۴۴ وارد دانشکده حقوق شد. پس از اخذ مدرک لیسانس و
قبولی در کنکور دادگستری و شش ماه کارآموزی قضاوت، در اسفند ۱۳۴۸ به عنوان
قاضی رسماً کار خود را شروع کرد. او جزو نخستین قاضیان زن در ایران بود.[۲]
عبادی به موازات قضاوت در دادگاه به ادامهٔ تحصیل پرداخت و در رشتهٔ حقوق
خصوصی در سال ۱۳۵۰ از دانشگاه تهران با درجهٔ ممتاز به مدرک فوق لیسانس
دست پیدا کرد. پس از کار در سطوح مختلف دادگستری، در سال ۱۳۵۴ به ریاست
شعبه ۲۴ دادگاه شهرستان نائل آمد.
شیرین عبادی اولین زن در تاریخ دادگستری ایران است که به ریاست دادگاه برگزیده شده[۱] و در بین سالهای ۱۹۷۵ تا ۱۹۷۹ میلادی در این سمت فعالیت داشته است.[۲]
پس از سقوط حکومت شاهنشاهی در بهمن ۱۳۵۷ عبادی و دیگر زنان قاضی را از
مقام قضاوت برکنار کردند و آنها را به کارهای اداری گماشتند. پس از آن،
شیرین عبادی منشی دادگاهی شد که پیشتر رئیس آن بود. بعد از اعتراض زنان
قاضی به این وضع، آنها را به عنوان کارشناس در دادگستری به خدمت گماردند.
به گفتهٔ عبادی: «ادامهٔ این وضع برای من غیر قابل تحمل بود بنابراین
تقاضای بازنشستگی قبل از موعود کردم و با آن موافقت شد». چون کانون وکلای
دادگستری مدتها پس از انقلاب بازگشایی نشده بود و بوسیله قوه قضائیه اداره
می‌شد بنابراین با درخواست وکالت عبادی هم موافقت نمی‌شد و او عملاً چندین
سال خانه نشین شد. در این مدت به تألیف چند کتاب و انتشار مقالات متعددی
در نشریات ایران پرداخت تا این که در سال ۱۳۷۱ موفق به اخذ پروانهٔ وکالت
شد و دفتر وکالت خود را تأسیس نمود.
شیرین عبادی پس از اخذ پروانهٔ وکالت، دفاع از پرونده‌های بسیاری از
جمله تعدادی پرونده‌های ملی را پذیرفت، مانند وکالت خانوادهٔ مقتولین قتل‌های زنجیره‌ای (فروهرها)، عزت‌الله ابراهیم‌نژاد که در حمله به کوی دانشگاه کشته شد و زهرا کاظمی عکاس مقیم کانادا
که در ایران به قتل رسید. او در جریان ناآرامی‌های دانشجویی در سال ۱۹۹۹،
شواهد و مدارکی دال بر دست داشتن برخی مقامات حکومتی در قتل دانشجویان
دانشگاه تهران ارائه داد که منجر به بازداشت و حبس او برای سه هفته در سال
۲۰۰۰ شد.[۲] عبادی وکیل تعدادی از چهره‌های سرشناس فرهنگی و مطبوعاتی بوده است، از جمله دکتر حبیب‌الله پیمان (به خاطر نوشتن مقاله و سخنرانی درباره آزادی بیان) عباس معروفی، سردبیر ماهنامهٔ گردون (به خاطر چاپ تعدادی مصاحبه و شعر) و فرج سرکوهی (سردبیر ماهنامهٔ آدینه). وی تعداد کثیری از پرونده‌های اجتماعی نظیر موارد کودک‌آزاری را هم بر عهده گرفته است، مانند آرین گلشنی، کودکی که بر اثر حضانت جدا از مادرش زندگی می‌کرد و بر اثر شکنجه در خانه نامادریش به قتل رسیده بود. او در بحث پرونده بین المللی ایران نیز فعال است.
در سال ۲۰۰۳ کمیتهٔ جایزه نوبل در نروژ به شیرین عبادی جایزهٔ صلح نوبل را اعطا کرد. کمیتهٔ جایزه نوبل اعلام کرد که این جایزه به دلیل فعالیت‌های خانم عبادی در زمینه حقوق بشر و ترویج مردم‌سالاری در ایران به ویژه در مورد حقوق زنان و کودکان، به وی اعطا میشود. در بخشی از بیانیهٔ کمیتهٔ اعطای جایزه گفته شد: «شیرین عبادی به عنوان یک وکیل، قاضی،
نویسنده و فعال حقوق بشر در ایران و در خارج از مرزهای این کشور همواره با
صراحت صحبت کرده است». این کمیته همچنین اظهار امیدواری کرد که دادن جایزه
صلح به یک زن مسلمان ممکن است در زمانی که منطقه خاورمیانه با تحولات
فاحشی روبروست جنبش اصلاحات را در ایران احیا کند.[۳] در این سال پاپ ژان پل دوم، رهبر کاتولیک‌های جهان و واسلاو هاول، رئیس جمهوری سابق چک از دیگر نامزدهای جایزه صلح نوبل بودند.
عبادی بارها از بنیادگرایان ایران انتقاد نموده و جنبش اصلاح‌طلبان و روشنفکران در کشورهای اسلامی را ستود[۳] و در یک سخنرانی در دانشگاه مریلند
ضمن دریافت درجه دکترای افتخاری از این دانشگاه عنوان داشت، اصلاح طلبان و
روشنفکران اسلامی در سراسر جهان در حال ساختن جنبشی هستند که با تفسیر و
تعبیر صحیح از قرآن
و فقه اسلامی در مقابل حکومت‌های سرکوبگر بایستند. به گفته او روشنفکران،
علما و اصلاح طلبان در سراسر جهان می توانند از طرق صلح آمیز مسلمانان را
به سوی حکومت قانون و تعبیر صحیح از قوانین و احکام مذهبی راهنمایی کنند.»
او همچنین به انتقاد از سیاست آمریکا در دخالت در امور ایران و سایر
کشورها از جمله عراق پرداخت.[۳]
شیرین عبادی کتاب های مختلفی درباره حقوق زنان و کودکان نوشته است. او در سال ۲۰۰۶ کتابی با عنوان بیداری ایران
درباره وضعیت ایران بعد از انقلاب اسلامی نوشت. او در حال حاضر در کنار
وکالت، در دانشگاه نیز تدریس می‌کند. وی ازدواج کرده‌است و دارای دو دختر
می‌باشد.
فعالیت‌های اجتماعی
- هدایت چندین پروژهٔ تحقیقاتی برای دفتر یونیسف تهران
- تأسیس انجمن حمایت از حقوق كودكان در سال ۱۳۷۴.
عبادی تا سال ۱۳۷۹ ریاست انجمن را بر عهده داشت و از آن پس به عنوان مشاور
حقوقی با انجمن همكاری می‌کند. این انجمن در حال حاضر بیش از ۵۰۰ عضو فعال
دارد.
- تدریس رایگان حقوق كودک و حقوق بشر در دوره‌های مختلف دانشگاهی
- تأسیس و ریاست كانون مدافعان حقوق بشر
به همراه چهار وكیل مدافع در سال ۱۳۸۰. کانون مدافعان حقوق بشر طبق
اساسنامه خود موظف به «دفاع رایگان از متهمان عقیدتی و سیاسی»، «حمایت از
خانواده های زندانیان سیاسی و عقیدتی» و «گزارش دهی منظم و مستمر در موارد
نقض حقوق بشر در ایران» است.
این کانون با یورش غیر قانونی نیروهای امنیتی در تاریخ اول دی ماه 1387
پلمپ و تعطیل شد كه باعث نگرانی های بسیاری مبنی بر تلاش در به سکوت
کشاندن جامعه حقوق بشر در ایران شده است.ماموران دولتی در حضور خانم عبادی
و محمدی، و دو تن دیگر از اعضای کانون مدافعان حقوق بشر وارد ساختمان
شدند. ماموران از ساختمان فیلمبرداری کردند و ساختمان را تفتیش کردند.
آنها اعضای کانون را به زور از ساختمان بیرون کرده و همه درهای آن را پلمپ
کردند.آنها همچنین دوربین خبرنگارانی را که حضور داشتند، مصادره کردند.
کانون مدافعان حقوق بشر درصدد برگزاری مراسمی در روز اول دی ماه در دفتر
کانون به مناسبت شصتمین سالگرد بیانیه حقوق بشر بود.
جایزه‌ها و افتخارها
۱) انتخاب كتاب حقوق كودک به عنوان كتاب برگزیدهٔ سال از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
۲) جایزه بنیاد حقوق بشر رافتو به خاطر فعالیت در زمینهٔ حقوق بشر، نروژ، سال ۲۰۰۱ میلادی
۳) جایزهٔ صلح نوبل، سال ۲۰۰۳ میلادی
۴) جایزه لژیون دونور فرانسه
