تبیان، دستیار زندگی

 خانه ی مصیبت زده:درویشی به در خانه ای رسید.پاره نانی بخواست.دخترکی در خانه بود،گفت:"نیست"گفت:چوبی،هیمه ای؟ گفت:"نیست"گفت:پاره ای نمک؟ گفت:"نیست"گفت:کوزه ای آب؟ گفت:"نیست" گفت:مادرت کجاست؟ گفت:"برای تسلیت خویشاوندان رفته است" گفت:چنین که من حال خانه ی شما را می بینم،دَه خویشاوند دیگر می باید برای تسلیت شما آیند!  (رساله ی دلگشا / عُبید زاکانی)    

 خواندن فکر:شخصی دعوی نبوّت کرد.پیش خلیفه اش بردند.از او پرسید که معجزه ات چیست؟گفت:"معجزه ام این که هرچه در دل شما می گذرد،مرا معلوم است.چنان که اکنون در دل همه می گذرد که من دروغ می گویم"!(رساله ی دلگشا)

مسلمانی:خطیبی را گفتند:مسلمانی چیست؟گفت:"من مردی خطیبم،مرا با مسلمانی چه کار؟"! (رساله ی دلگشا)

«بله»نگو:یکی از بزرگان،فرزند خود را فرموده باشد که:«یا بُنیَّ!إعلم أن لفظِ لا یزیل البلا و لفظِ نعَم یزید النّقم»{ای فرزند!کلمه ی «نه» بلا را زایل می کند و کلمه ی «بله» باعث زیادی رنج و سختی است}.دیگری در اثنای وصایا فرموده باشد که ای پسر!حتماً باید که زبان از لفظِ «نعَم» حفظ کنی و پیوسته لفظ «لا» بر زبان رانی و یقین دانی که تا کار تو با «لا» باشد کار تو بالا باشد و تا لفظ تو «نعَم»باشد،دل تو به غم باشد...!(اخلاق الأشراف/عبید زاکانی)

عَرق:کسی تابستان از بغداد می آمد.گفتند:آنجا چه می کردی؟گفت:عَرق!(رساله ی دلگشا)

 تازه آمده ام:شخصی در خانه ی مردی خواست نماز بخواند.پرسید که:قبله کدام طرف است؟گفت:"من هنوز دوسال است که در این خانه ام.کجا دانم که قبله چون است؟!" (رساله ی دلگشا)

 دعوی خدایی:شخصی دعوی خدایی می کرد،او را پیش خلیفه بردند.او را گفت:پارسال اینجا یکی دعوی پیغمبری می کرد،او را بکشتند.گفت:"نیک کرده اند که من او را نفرستاده بودم!"(رساله ی دلگشا)

 جایی نرو:مردی را پسر در چاه افتاده بود،گفت:"جان بابا!جایی مرو تا من بروم طناب بیارم و تو را بیرون کشم! "(رساله ی دلگشا)

 ای کاش! :«مجد همگر» زنی زشت رو در سفر داشت.روزی در مجلس نشسته بود،غلامش دوان دوان بیامد که ای خواجه!خاتون به خانه فرود آمد.گفت:"کاش خانه به خاتون فرود آمدی"(رساله ی دلگشا)

 شوهر چهارم:زنی که سر دو شوهر خورده بود،شوهر سِیُّمش رو به مرگ بود.برای او گریه می کرد و می گفت:ای خواجه!به کجا می روی و مرا به که می سپاری؟گفت:"به چهارمین" (رساله ی دلگشا)

 یافت می نشود:دزدی در شب خانه ی فقیری می جست.فقیر از خواب بیدار شد،گفت:"ای مردک!آنچه تو در تاریکی می جویی،ما در روز روشن می جوییم و نمی یابیم"(رساله ی دلگشا)