تبیان، دستیار زندگی

مریخ، به حالتی که امروز می‏ شناسیم، یک سیاره یخ‏زده و سترون است. اشعه فرابنفش و ذرات کیهانی با عبور از جو نازک آن، سطح مریخ را بمباران می ‏کنند و از آن یک سیاره عاری از حیات می ‏سازند.

اما تحقیقات اخیر حاکی از احتمال وجود حیات در زیر سطح مریخ هستند، جایی که ممکن است آب مایع به صورت گسترده وجود داشته باشد. همچنین کشف توده ‏های متان در جو مریخ نیز این احتمال را تقویت می‏کند چرا که برخی میکروب‏ ها نیز تولیدکننده گاز متان هستند.

اگرچه نشانه‏ های شیمیایی وجود حیات در مریخ دارای ابهامات فراوان هستند،   اما برخی پژوهشگران در تلاشند تا با یافتن DNA موجودات زنده در سیاره سرخ، وجود حیات در مریخ را به صورت قطعی ثابت نمایند. این پژوهشگران عقیده دارند که روند حیات روی مریخ و زمین از میراث تکاملی مشترکی سرچشمه می ‏گیرند و به این ترتیب از کدهای ژنتیکی مشابهی برخوردارند. البته برخی دیگر از دانشمندان معتقدند این فرض بسیار محدودکننده است چرا که حیات مریخی ممکن است به صورت مستقل تکامل یافته و از این نظر فرآیندهای شیمیایی متفاوتی بر آن حکم‏فرما باشد.

چه دلیلی برای شباهت حیات روی مریخ و زمین وجود دارد؟

حدود 4 میلیارد سال قبل که حیات شروع به شکل‏گیری کرد، سنگ های سرگردان فراوانی در منظومه شمسی وجود داشتند که به سیارات برخورد می‏ کردند. در نتیجه این برخوردها، تکه ‏هایی از سیاره به فضا پرتاب شده و برخی از این تکه ‏ها به صورت شهاب‏سنگ در سیارات دیگر فرود می‏ آمدند.

به این ترتیب میکرو ارگانسیم‏ های اولیه می‏ توانستند توسط این سنگ ها جدا شده، از مریخ به زمین آمده باشند و بالعکس. احتمالا محیط مریخ در آن زمان برای تکامل و رشد حیات مناسب بوده است. چرا که در آن دوره، به احتمال زیاد، این سیاره داری جوی ضخیم بوده و آب مایع در سطح آن جریان داشته است.

برای یافتن DNA موجودات احتمالی روی مریخ، ناسا پروژه‏ای را به نام «جستجو برای ژنوم فرازمینی» (Search for Extraterrestrial Genome: SETG) آغاز کرده است. این پروژه، که تا کنون 2 میلیون دلار بودجه هم دریافت کرده است، احتمالا منتهی به ارسال یک کاوشگر به سمت مریخ در سال 2018 خواهد شد.

برای یافتن DNA موجودات در سطح مریخ، 4 مرحله باید توسط کاوشگر ارسالی انجام شود:

<!--[if !supportLists]-->1)      <!--[endif]-->آماده‏سازی نمونه‏ های خاک و یخ که توسط کاوشگر از سطح مریخ جمع ‏آوری شده است.

<!--[if !supportLists]-->2)      <!--[endif]-->نمونه‏های سپس در آب شناور شده و با ماده‏ ی رنگی فلورسانی مخلوط می‏ شوند.

<!--[if !supportLists]-->3)      <!--[endif]-->این ماده در صورتی که DNA در نمونه‏ ها موجود باشد، با آن ترکیب شده و شروع به نورافشانی می‏کند. این نور توسط یک تراشه الکترونیکی شناسایی می‏شود.

<!--[if !supportLists]-->4)      <!--[endif]-->در این مرحله، نور حاصل از ماده فلورسان تقویت شده تا توسط ابزارهای کاوشگر قابل تشخیص شود.

 برای مشخص کردن اینکه آیا حیات زمینی و مریخی ریشه ‏های مشترکی دارند یا خیر، پژوهشگران روی مریخ به دنبال ژن بخشی از سلول می ‏گردند که در همه موجودات زنده زمینی وجود دارد. در صورتی که این محققان موفق به شناسایی این ژن یا ژن‏های مشابه شوند، قدم بعدی کدگشایی از ژن یافت‏شده و معین کردن ارتباط آن با ژن های مشابه در موجودات زمینی است.

قبل از ارسال کاوشگر به سطح مریخ، پژوهشگران روش پیشنهادی خود را روی زمین آزمایش خواهند کرد. به عنوان مثال قرار است در طی سه سال آینده آزمایش ‏هایی در مجاورت یک کوه آتشفشان در آرژانتین یا دره‏ های خشک قطب جنوب صورت گیرد.

نظر منتقدان

البته هستند دانشمندانی که با دیده انتقاد به این پروژه نگاه می ‏کنند. به عقیده یکی از این محققان، این پروژه از نظر تکنولوژی امکان پذیر است، اما باید وقتی دنبال شود که نشانه‏ های حیات روی سطح مریخ آشکارا یافت شده‏ باشند. علاوه بر آن، به عقیده این پژوهشگر در صورتی که به دنبال روشن کردن تاریخچه حیات در مریخ هستیم، DNA گزینه مناسبی نیست زیرا به مدت طولانی دوام نمی‏ آورد. بنابراین پروژه SETG تنها قادر به یافتن آثار حیات متاخر روی مریخ خواهد بود که در بهترین حالت، 1 میلیون سال قبل از بین رفته باشد.

به همین دلیل این دانشمندان بر این نظرند که برای یافتن حیات فرازمینی، باید به دنبال مشخصه‏ های کلی ‏تری از موجودات زنده گشت. البته مسئولین پروژه SETG همه این انتقادات را رد می‏ کنند چرا که به عقیده آن‏ها، تلاش برای یافتن DNA در مریخ ارتباط تنگاتنگی با جستجوی نشانه‏ های کلی‏ تری از حیات دارد. همچنین آن‏ها معتقدند که تلاش آن‏ها در نهایت منجر به رد یا پذیرش قطعی این فرضیه می‏ شود که زمین و مریخ در گذشته ‏های دور به تبادل حیات پرداختند، حیاتی که هم ‏اکنون نیز در مریخ وجود دارد.