حکم زنا؛ سنگسار یا شلاق؟!

لعان چیست؟ (آیات 6 تا 10 سوره نور)

وقتى آیه‏ى چهارم این سوره نازل شد:

«وَ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ ثُمَّ لَمْ یَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَداءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمانِینَ جَلْدَةً وَ لا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهادَةً أَبَداً وَ أُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ» (نور4) و كسانى كه نسبت زنا به زنان پاكدامن و شوهردار مى‏دهند و چهار شاهد نمى‏آورند، پس هشتاد تازیانه به آنان بزنید و گواهى آنان را هرگز نپذیرید كه آنان همان افراد فاسقند.

و حكم نسبت دادن زنا به زنان پاكدامن را بیان كرد «سعد بن عباده» (یكى از انصار) گفت: یا رسول اللَّه! اگر مردى وارد خانه شد و فاسقى را در كنار همسر خود دید چه كند؟ اگر فریاد بزند، شلاق مى‏خورد، چون یك نفر است و شاهد هم ندارد. اگر سكوت كند، غیرتش اجازه نمى‏دهد. اگر به دنبال یافتن شاهد برود، كار زنا تمام مى‏شود. به هر حال آیه‏ى مربوط به هشتاد ضربه شلاق، براى سعد مسأله‏ى پیچیده‏اى شده بود. در این میان شخصى به نام «هلال بن امیه» با اضطراب وارد شد و به پیامبر (صلوات اللَّه علیه) عرض كرد: زنم را با مردى در حال زنا دیدم، به خدا سوگند راست مى‏گویم.

پیامبر (صلوات اللَّه علیه) ناراحت شد. اصحاب آن حضرت نیز هیجان زده شدند كه این مرد، هم ناموسش را در چنین حالى دیده است و هم شلاق خواهد خورد، زیرا شاهدى ندارد تا سخن خود را ثابت كند. ناگهان این آیه نازل شد « وَ الَّذِینَ یَرْمُونَ أَزْواجَهُمْ وَ لَمْ یَكُنْ لَهُمْ شُهَداءُ إِلاَّ أَنْفُسُهُمْ فَشَهادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهاداتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِینَ (نور6) ». كه اگر مردى به همسرش نسبت زنا داد و شاهدى نداشت، به جاى آوردن چهار شاهد، چهار بار بگوید:

«اشهد بالله انى لمن الصادقین» خدا را گواه مى‏گیرم كه من از راستگویانم. و براى تحكیم و تثبیت ادّعاى خود  یك بار هم این جمله را بگوید: «لعنة الله علی ان كنت من الكاذبین» لعنت خدا بر من اگر از دروغگویان باشم.

زن نیز همچون مرد حقّ دارد از خود دفاع كند، زیرا ممكن است مردى با چهار سوگند دروغ، همسر خود را به سنگسار شدن محكوم كند و براى همیشه آبروى او و بستگانش را ببرد.

اسلام كه حامى حقوق همگان است براى پیشگیرى از وقوع این كار، به زن نیز اجازه داده است تا براى اثبات پاكدامنى خود و نجات از سنگسار شدن، چهار بار سوگند یاد كند و چنین بگوید: «اشهد بالله انه لمن الكاذبین» خدا را گواه مى‏گیرم كه همسرم از دروغگویان است. و براى محكم كارى بیشتر بگوید: «غضب الله على ان كان من الصادقین» قهر و غضب خدا بر من اگر همسرم از راستگویان باشد.

در پنجمین جمله‏ى مرد «لعنت خدا» بود و در پنجمین جمله‏ى زن، «غضب خدا» كه از لعنت شدیدتر است، زیرا حساسیّت كسى كه مورد تهمت قرار گرفته است بیشتر است و براى نجات از سنگسار شدن حاضر است غضب خدا را تحمّل كند.

به هر حال در محضر قاضى و حاكم اسلامى این ده جمله (پنج جمله از مرد و پنج جمله از زن) گفته مى‏شود كه در اصطلاح به این كار، «لعان» (یكدیگر را لعن كردن) مى‏گویند. در این مورد مسائل فقهى و حقوقى خاصّى مطرح است. قاضى و حاكم اسلامى باید زن و شوهر را موعظه نماید و سعى كند لعان واقع نشود و در صورت لزوم اجرا، آن دو را به مكان‏هاى مقدّس مانند «مسجد الحرام» و «مسجد النّبى» و یا مسجد دیگرى ببرد و رو به قبله بنشاند، آن گاه مراسم لعان انجام گیرد.

با اجراى لعان و سوگند خوردن زن و شوهر و گفتن جمله‏هاى ذكر شده، اسلام قوانینى را در نظر گرفته است كه باید به آنها عمل شود:

1ـ زن و مرد، بدون صیغه‏ى طلاق، براى همیشه از یكدیگر جدا مى‏شوند و حقّ مراجعه و ازدواج مجدد ندارند.

2ـ مرد هشتاد ضربه شلاق نمى‏خورد و زن سنگسار نمى‏شود.

3ـ اگر فرزندى از آن زن متولد شود متعلق به خود اوست نه مرد. 

از این چند آیه استفاده مى‏شود كه قرار دادن چهار شاهد یا چهار سوگند آن هم با لعنت و غضب براى اثبات زنا، نشانه‏ى آن است كه خداوند با فضل و رحمت خود از طریق اینگونه احكام مانع رسوایى می شود وگرنه هر روز هزاران مرد و زن یكدیگر را رسوا و قبیله‏ها و فامیل‏ها را به تباهى مى‏كشاندند.

آرى، دفاع زن از شخصیّت و آبروى خود و نجات او از سنگسار شدن با گفتن چند جمله، نشانه‏ى فضل الهى است و اگر چنین نبود بسیارى از افراد سنگسار مى‏شدند، و آبروهایى بر باد مى‏رفت و خانواده‏هایى متلاشى مى‏شد.

نكات آیه:

1ـ آبرو و حفظ آن در اسلام مورد توجّه است.

2ـ در خصوص همسر، چهار سوگند و یك لعنت، به جاى چهار شاهد پذیرفته است.

3ـ اسلام، حامى حقوق زن است. زن نیز با چهار سوگند مى‏تواند اتّهامى را كه مرد با چهار سوگند اثبات كرده، از خود دفع كند.

4ـ اسلام براى پیشگیرى از فرو پاشى نظام خانواده، علاوه بر چهار بار خدارا گواه گرفتن، گفتن جمله‏ى پنجمى را نیز بر هر یك از طرفین واجب كرده است.  الْخامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَیْهِ إِنْ كانَ مِنَ الْكاذِبِینَ (نور7) و در پنجمین بار بگوید كه لعنت خدا بر او باد اگر از دروغگویان باشد.

5ـ با سوگند زن راه سوء استفاده مردها بسته مى‏شود « وَ یَدْرَؤُا عَنْهَا الْعَذابَ أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهاداتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الْكاذِبِینَ (نور8) َ»

6ـ نفرین در شرایطى جایز است.  وَ الْخامِسَةَ أَنَّ غَضَبَ اللَّهِ عَلَیْها إِنْ كانَ مِنَ الصَّادِقِینَ (نور9)  7ـ سود اجراى قوانین و دستورات خداوند براى خود مردم است. « وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ وَ أَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَكِیمٌ (نور10) »

8ـ عذر پذیرى خداوند همیشه با مصلحت و حكمت همراه است. ... تَوَّابٌ حَكِیمٌ  (10 نور)

9ـ قوانین كیفرى اسلام، احكامى سنجیده و برخاسته از حكمت الهى است. «حَكِیمٌ»

دسترسى نداشتن به همسر، مجوّز گناه نیست!

وَ لْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لا یَجِدُونَ نِكاحاً حَتَّى یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ و َ... (نور - 33)؛ و كسانى كه وسیله‏ى ازدواج نمى‏یابند، باید پاكدامنى و عفت پیشه كنند، تا آن كه خداوند از كرم خویش، آنان را بى‏نیاز نماید ... .

پس به روشنی می توان دریافت كه :

دسترسى نداشتن به همسر، مجوّز گناه نیست، بلكه صبر و عفّت لازم است. «وَ لْیَسْتَعْفِفِ» و هر كجا احساس خطر بیشتر شد، سفارش مخصوص لازم است. «وَ لْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لا یَجِدُونَ نِكاحاً» (چون افراد غیر متأهل بیشتر از دیگران در معرض فحشا و منكر هستند، خداوند در فرمان به عفّت، آنان را مخاطب قرار داده است) و نیز اگر عفّت و تقوا داشته باشیم، خداوند ما را بى‏نیاز مى‏كند. «وَ لْیَسْتَعْفِفِ ... یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ» (جوانان بخاطر امكانات ازدواج، به سراغ تهیّه‏ى مال از راه حرام نروند و عفّت و تقواى مالى از خود نشان دهند)

البته باید گفت كه تك تك ما به عنوان افراد جامعه اسلامی وظیفه داریم تا هر طور كه می توانیم  در فراهم آوردن وسایل ازدواج جوانان بكوشیم، یكی از این راهها واسطه شدن بین دو  نفر برای ازدواج است و  اهمیت این مساله تا آنجاست كه در حدیثى از امیر مؤمنان على (علیه السلام مى‏خوانیم: افضل الشفاعات ان تشفع بین اثنین فى نكاح حتى یجمع اللَّه بینهما: "بهترین شفاعت آن است كه میان دو نفر براى امر ازدواج میانجیگرى كنى، تا این امر به سامان برسد"!  (وسائل الشیعه، ج 14، ص 27 ، باب 12 از ابواب مقدمات نكاح)

در حدیث دیگرى از امام كاظم موسى بن جعفر (علیهماالسلام) مى‏خوانیم:

"سه طایفه‏اند كه در روز قیامت در سایه عرش خدا قرار دارند، روزى كه سایه‏اى جز سایه او نیست: كسى كه وسائل تزویج برادر مسلمانش‏ را فراهم سازد، و كسى كه به هنگام نیاز به خدمت، خدمت كننده‏اى براى او فراهم كند و كسى كه اسرار برادر مسلمانش را پنهان دارد." (وسائل الشیعه، ج 14، ص 27 ، باب 12 از ابواب مقدمات نكاح)

و بالآخره در حدیثى از پیامبر (صلی الله علیه و آله) مى‏خوانیم: هر گامى انسان در این راه بر دارد و هر كلمه‏اى بگوید، ثواب یك سال عبادت در نامه عمل او مى‏نویسند." «كان له بكل خطوة خطاها، او بكل كلمة تكلم بها فى ذلك، عمل سنة قیام لیلها و صیام نهارها» (وسائل الشیعه، ج 14، ص 27 ، باب 12 از ابواب مقدمات نكاح)

منابع:

1-  تفسیر نور ج8

2- وسائل الشیعه جلد 14 صفحه 27 (باب 12 از ابواب مقدمات نكاح)

3- تفسیر نمونه ج 14