سفسطه یا مغالطه شامل خیل عظیمی از گناهان کبیره است که بزرگترین و اصلی ترین شاکله آن دروغ است.شاید به همین خاطر است که بزرگترین گناه در اسلام دروغ شمرده شده چون شامل انواع گناهان دیگر نیز می شود مثل غیبت ،تهمت،تمسخر و.... وغرض تضلیل و به غلط افکندن خلق است.در واقع مغالطه به صورت عمد و برای رسیدن به هدف لغو و باطل انجام می گیرد و نباید با مشاهده یک عمل اشتباه سهوی به انسانها تهمت مغالطه گری زد.(قابل توجه بعضیها)
و اما مواد مورد نیاز برای تهیه مغالطه!:مشبهات ،مظنونات و وهمیات از جمله مواد مورد نیاز است. سبب استفاده از قضایای شبه یقینی آن است که آن ها را برعقل رواج دهند.علت به غلط افتادن شنونده این است که چیزی را به جای شبیه آن می پنداردو حکم خاص یکی را به دیگری منتقل می سازد.سفسطه شبیه استدلال درست ،است اما در واقع چنین نیست .این نوع سخن، آهن دارای روکش طلاست .بنا بر اطلاعاتی که من در این مورد دارم تا به حال بیش از 600 شاخه از سفسطه جدا شده و هرکدام ساخت و ساز مخصوص به خود دارد. اینجا فقط به 11 مورد از این چندصد شاخه اشاره می کنم:
1.استقراء ناقص و تعمیم های ناروا:استشهاد به موارد معدود و سپس کلیت دادن آن به همه موارد است .مثال:یکی از کاندیداها با دیدن طرفدارانش در یکی از محلات اینطور نظر می دهد که همه کشور به من رای خواهند داد و در واقع به این روش استدلال می کند.
2. آوردن جمله های دوپهلو :سخنانی که حامل دو معنی گاها مخالف هم باشند:مانند گزارش اخیر مزدور آمریکا جناب البرادعی در مورد برنامه های هسته ای.
3.تمثیل های ناروا و ناصواب:سرایت دادن حکم دو یا چند چیز شبیه به یکدیگر.مثال:تشبیه اقتصاد ایران و برزیل و موفق جلوه دادن طرح هدفمند کردن یارانه ها (گزارش رجانیوز)
4.استنتاج باطل از حق:از مهمترین ،رایج ترین و گمراه کننده ترین شیوه های مغالطه که ابتدا گوینده مطلبی را که از هرجهت حق و صواب است اظهار می داردو سپس از آن نتیجه باطل و ناصواب استخراج می کند.مطمئنا مطلبی که از بن باطل باشد معمولا آنچنان گمراه کننده نمی تواند باشد.بیشتر مغاطه کاران نیز چنین می کنند.بهترین مثال خوارج نهروان است که با استفاده از این عبارت "إن الحکم الا لله" شعاری"لا حکم الا لله" را ساختند و به این ترتیب پیشانی پینه بسته ها با این افراطی گریها در اسلام طومار ذلتشان را امضاء کردند.
5.انتشار اخبار دروغ در سطح وسیع : با این روش در ظاهر می توان یکی از مواد مورد استفاده در برهان را فراهم کرد(متواترات).مثال :پخش دروغ نامه هایی در ایام انتخابات در کل کشور علیه یکی از کاندیداها با این مضمون:کمک 200هزار تومانی هر ایرانی به کشورهای ونزوئلا و بولیوی...
6.تحلیل نادرست پدیده ها
7.معنی عبارت برخلاف ظاهر یا برخلاف مراد گوینده:مثال: تفسیر بالرای آیات قرآن.
8.تکذیب یا تخطئه گوینده: کسانی که نقد "من قال" می کنند به جای نقد"ما قال".مثال:رد انتقادات یک شخص در مجلس به بهانه عضویت وی در حزب مخالف.
9.مغالطه آماری:از شیوه های متداول تبلیغاتی است.مانند:بحرانی جلوه دادن اقتصاد براساس آمارهای داخلی و بدون مقایسه با عرصه جهانی.
10.مصادره به مطلوب:عبارت از این است که نتیجه خود یکی از مقدمات باشد.مثال:چرا این دختر لال است؟چون نمی تواند سخن بگوید.وچرا سخن نمی تواند بگوید؟زیرا زبان او قدرت عمل را از دست داده.
11.اهمال در شرایط قیاس :از شیوه های پیچیده در مغالطه که در ان شرایط انتاج و استنتاج رعایت نشود و عدم رعایت شرایط حد وسط مانند قیاس زیر: ماست از شیر است ،شیر برای اسهال مضر است.پس ماست برای اسهال مضر است.
نترسید ما همه خودآگاه و ناخودآگاه از سفسطه استفاده می کنیم و خیلی وقتا هم به خودمون افتخار می کنیم که چقدر راحت سر هم کلاه گذاشتیم.