تبیان، دستیار زندگی

روزه سه گونه است :

روزه عام

روزه خاص

روزه خاص الخاص

حالا ما کدوک یکی از اینها رو داریم تجربه می کنیم ؟ 

مسئله حكومت و زعامت در نگاه حضرت على علیه السلام
1. (( فما راعنى الا والناس كعرف الضبغ الى ینثالون على من كل جانب حتى لقد و طى الحسنان و شق عطفاى .⁽⁶⁵⁾ ))
مردم ناگهان به شكلى متراكم دور مرا گرفتند. از همه طرف به من هجوم آوردند، تا جائى كه حسن و حسین زیر دست و پاى مردم له شدند. لباس هاى من نیز پاره شد.
امام مى فرماید: من حكومت را بخاطر یك هدف قبول كردم و آن هدفى كه امیر المؤ منین در این خطبه بیان مى كند براى ما معیار و شاخص است . حكومت از نظر ما و با دید اسلامى یك عبادت است .
(( لولا حضور الحاظر و قیام الحجة بوجود الناصر و مااخذ الله على العلماء ان لایقاروا على كظة ظالم و لاسغب مظلوم لالقیت حبلها على غاربها.⁽⁶⁶⁾ ))
اولا- مردم مى خواهند پس پیداست كه خواست مردم و طلب مردم یك عنصر و یك عامل تعیین كننده است . حضور حاظر، مردم آمدند - خواسته ، مردم اصرار كردند.
ثانیا- و قیام الحجه بوجود الناصر، دیدم كه پشتیبان دارم ، مى توانم هدفها و آرمانهاى خود پیاده كنم . اگر احساس مى كردم كه نمى توانم قبول نمى كردم .
ثالثا- و ما اخذ الله على العلماء. از طرفى تعهد بزرگى بر دوش من است . به مقتضاى عالم و آگاه بودن و دانا بودن و آن دین است . (( ان لایقاروا على كظه ظالم و لاسغب مظلوم )) ، سیرى ستمگران و گرسنگى ستمدیدگان را نباید تحمل كرد. اینها موجب شد كه امام على علیه السلام حكومت را قبول نماید.⁽⁶⁷⁾ ))

ارزش عدالت
عدالت یكى از مسائلى است كه به وسیله اسلام حیات و زندگى را از سرگرفت و ارزش فوق العاده یافت . اسلام به عدالت ، تنها توصیه نكرد و یا تنها به اجراء آن قناعت نكرد بلكه عمده این است كه ارزش آن را بالا برد، بهتر است این مطلب را از زبان على علیه السلام در نهج البلاغه بشنویم .
فرد با هوش و نكته سنجى از امیر المؤ منین على علیه السلام سؤ ال مى كند: اءیهما اءفضل : العدل او الجود؟⁽⁶⁹⁾ آیا عدالت شریفتر و بالاتر است یا بخشندگى ؟
مورد سؤ ال دو خصیصه انسانى است ، بشر همواره از ستم گریزان بوده است و همواره احسان و نیكى دیگرى را كه بدون چشم داشت پاداش انجام مى داده ، مورد تحسین و ستایش ‍ قرار داده است . پاسخ پرسش بالا خیلى آسان به نظر مى رسد، جود و بخشندگى از عدالت بالاتر است زیرا عدالت رعایت حقوق دیگران و تجاوز نكردن به حدود و حقوق آنهاست ، اما جود این است كه آدمى با دست خود حقوق مسلم خود را نثار غیر مى كند، آن كه عدالت مى كند به حقوق دیگران تجاوز نمى كند و یا حافظ حقوق دیگران است از تجاوز و متجاوزان ، و اما آنكه جود مى كند فداكارى مى نماید، و حق مسلم خود را به دیگرى تفویض مى كند، پس جود بالاتر است . واقعا هم اگر تنها با معیارهاى اخلاقى و فردى بسنجیم مطلب از این قرار است ، یعنى جود بیش از عدالت معرف و نشانه كمال نفس و روح انسان است .

نگرشهاى انسانى و فرامذهبى در اندیشه سیاسى امام على (ع )

انسان محور خلقت و گل سر سبد آفرینش به شمار مى رود، داراى استعدادهاى نهفته و بیكران الهى و موجودى بسیار پیچیده و ذو وجوه است . اجتماعات بشرى به سبب وجود انسان شكل گرفته و نظامهاى سیاسى حاكم بر جوامع نیز براى اداره امور او پدید آمدند. مهمتر از تمام اینها، بعثت پیامبران الهى و نزول وحى به خاطر وجود شریف انسان و هدایت و تعالى او صورت گرفته است . نتیجه تمام اینها، وجود انسانهایى در جوامع ، اقوام ، مذاهب و فرهنگهاى به شدت متنوع متكثر و مختلف است . اما وجه مشترك تمام اینها، انسان بودن آنهاست .
سئوال مهمى كه پیش مى آید اینكه این انسانها همدیگر را چگونه مى بینند و نگرششان نسبت به یكدیگر چگونه است . حكومتها نسبت به شهروندان و مردم چه نگرشى دارند. مهمتر از همه اینها، یك حكومت دینى و اسلامى و یك فرد مسلمان ، چه نگرشى نسبت به مردم و همنوعان خود دارد. این مقاله در پاسخ به پرسش فوق ، سیره عملى و نظرى حضرت على (ع ) را به عنوان یك حاكم اسلامى و فرد مسلمان مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار داده است . عزت نفس و كرامت انسانى در اندیشه امام على (ع )، نگرشهاى فراقومى و فرامذهبى امام على (ع )، و توجه به توده مردم و احساسات انسانى در حكومت آن حضرت ، از جمله مباحث این مقاله به شمار مى رود. امید كه مورد رضاى حق تعالى و مورد قبول حضرتش قرار گیرد.

تربیت از دیدگاه امام على (ع )
علیرضا رزمگیر

مشاركت جوانان در حكومت حضرت على (ع )
امیرالمؤ منین على علیه السلام نیز به عنوان اولین كسى كه پیامبر بزرگوار اسلام (ص ) ایمان آورد و در مكتب تربیتى آن حضرت پرورش یافته است در برخورد با جوانان از سیره و روش پیشواى بزرگ اسلام حضرت رسول اكرم (ص ) پیروى كرده است . بررسى دوران كوتاه خلافت و حكومت درخشان پنج ساله آن حضرت نشان مى دهد نوجوانان و جوانان با كفایت و شایسته نزد آن بزرگوار قرب و منزلت والایى داشته اند و آن حضرت مسئولیتهاى نظامى ، ادارى ، كشورى و تبلیغى را به جوانان واگذار كرده است . مطالعه تاریخ جنگهایى كه در دوران خلافت آن حضرت اتفاق افتاده است حاكى است نوجوانانى در صحنه هاى نبرد حضور داشته اند و آن حضرت نه تنها از حضور آنان ممانعت به عمل نیاورده است بلكه در مواردى برخى از امور پشتیبانى و تبلیغى و... را به آنان محول كرده است . گرچه نشانى از جنگ و درگیرى رویاروى نوجوانان در متون تاریخى مشاهده نمى شود و آن حضرت از حضور نوجوانان نابالغ در درگیریهاى مستقیم جلوگیرى كرده است .

فرمانده جوان رسول اكرم (ص )
3. رسول اكرم (ص ) در روزهاى آخر عمر خویش ، مسلمانان را براى جنگ با كشور نیرومند روم بسیج كرد. تمام افسران ارشد و امیران ارتش ، بزرگان مهاجر و انصار و شیوخ عرب و رجال با شخصیت در این لشكر عظیم بودند.
روزى كه پیغمبر براى دیدن سپاه به خارج شهر مدینه آمد ملاحظه فرمود تمام بزرگان مسلمانان مهیاى سفرند. بدون تردید فرماندهى چنین سپاه عظیمى فوق العاده مهم و شایان توجه است و حتما باید لایق ترین افسران از طرف پیشواى اسلام براى آن مقام خطیر برگزیده شود. رسول اكرم (ص ) اسامة بن زید را طلبید و پرچم فرماندهى را با دست خود براى او بست و امارت لشكر را به وى محول نمود. اسامة در این ایام ، جوانى هیجده ساله بود.⁽¹²¹⁾ این موضوع از نظر تاریخ نظامى در جهان كم نظیر است . این انتصاب غیرمنتظره ، بسیارى از افسران ارشد را دچار بهت و حیرت كرد، و عمل پیشواى عالیقدر خود را با تعجب تواءم با نگرانى تلقى كردند و با نگاههاى حیرت زده یكدیگر را مى نگریستند، بعضى از آنها خیلى زود خاطره پنهانى خود را آشكار كردند و آنچه در دل داشتند بر زبان آوردند:
چه شده است كه این جوان نورس به فرماندهى مهاجران باسابقه و باتجربه و جنگ آزموده و پیشقدمان در اسلام برگزیده شده است . مهاجرانى كه در اعتلاى حق و پیشرفت آیین مقدس اسلام سوابق دیرینه و ممتدى دارند و نیز از كار آزمودگى و تجربیات جنگى فراوانى برخور دارند و طبعا در برابر قدرت عظیمى چون رم بهتر مى توانند هدایت و تدبیر نظامى داشته باشند.⁽¹²²⁾
رسول اكرم (ص ) از شنیدن سخنان طعن آمیز بعضى از افسران به سختى خشمگین شد، در حالى كه دستارى بر سر و قطیفه یى پوشیده بود به منبر رفت و پس از حمد و ثناى الهى فرمود: مردم ! این سخنانى است كه درباره فرماندهى اسامه از بعضى از شما به من رسیده ؟ طعنه هاى امروز شما تازگى ندارد. چند سال قبل كه زید بن حارثه پدر اسامه را به فرماندهى لشكر در موته برگزیدم ، زبان به طعن و ملامت گشودید. به خداوند بزرگ سوگند یاد مى كنم كه دیروز زید بن حارثه براى امارت لشكر شایسته بود و امروز نیز فرزندش ‍ اسامه شایستگى دارد، باید همه شما از وى اطاعت نمایید.

على علیه السلام و عدالت ⁽⁷⁴⁾
(( و لقد بلغنى ان الرجل منهم كان یدخل على المراءة المسلمة ، و الاخرى المعاهدة ، فینتزع حجلها و قلبها و قلائدها و رعاثها، ما تمتنع منه الا بالاسترجاع و الاسترحام . ثم انصرفوا و افرین مانال رجلا منهم كلم و لااریق لهم دم ، فلو ان امرا مسلما مات من بعد هذا اسفا ما كان به ملوما، بل كان به عندى جدیرا.⁽⁷⁵⁾ ))
به من خبر رسیده كه یكى از لشگریان ایشان (معاویه در شهر انبار) بر یك زن مسلمان و یك زن كافره ذمیمه داخل مى شده و خلخال و دست بند و گردن بندها و گوشواره هاى او را مى كنده ، و آن زن نمى توانسته از او ممانعت كند. مگر آنكه صدا به گریه و زارى بلند نموده و از خویشان خود كمك بطلبد. پس دشمنان (از این كار زار) با غنیمت و دارایى بسیار بازگشتند در صورتى كه نفر ار آنها زخمى نرسیده و خونى از آنها ریخته نشد، اگر مردم مسلمانى از شنیدن این واقعه از حزن و اندوه بمیرد، به او ملامت نیست ، بلكه به نزد من هم به مردن سزاوارتر است .

عدالت در منطق اسلام
مساءله (عدل ) از صدر اسلام در جامعه اسلامى و در سطح عامه مردم مطرح بوده است ، همچنین علاوه بر مطرح بودن در نظام تكوین و در جو فكرى و علمى جهان اسلام ، مرحله اجرائى عدل نیز مورد ملاحظه قرار گرفته است . یك نفر مسلمان از بدیهیات اولیه اندیشه هاى اسلامى اجتماعیش ، این بوده كه امام و پیشوا و زعیم باید عادل باشد، قاضى باید عادل باشد، شاهد محكمه باید عادل باشد، شاهد طلاق یا رجوع باید عادل باشد. و از نظر یك مسلمان شیعى امام جمعه و جماعت نیز باید عادل باشد. هر مسلمان همواره در برابر پست هایى كه یك مقام عادل باید اشغال كند احساس مسئولیت مى كرده است . این جمله رسول اكرم زبانزد خاص و عام است :(( افضل الجهاد كلمة عدل عند امام جائر)) و چه شهامتها و حماسه ها كه این جمله كوتاه آفریده است .
اكنون یك سؤ ال اساسى وجود دارد و آن اینكه چرا كلام اسلامى بیش از هر چیز به مساءله عدل پرداخت ؟ و چرا فقه اسلامى قبل از هر مساءله عدل برایش مطرح شد؟ و چرا در جهان سیاست اسلامى بیش از هر كلمه اى كلمه عدل به گوش مى خورد؟ اینكه در همه حوزه ها سخن از عدل بود باید یك ریشه و سر منشاء خاص داشته باشد. آیا جریان اصلى دیگرى در كار بوده كه همه این جریانها را او برمى انگیخته و تغذیه مى كرده است ؟
از نظر ما ریشه اصلى و ریشه ریشه هاى طرح هاى علمى و عملى مساءله عدل را در جامعه سلامى ، در درجه اول ، در خود قرآن كریم باید جستجو كرد. قرآن است كه بذر اندیشه عدل را در دلها كاشت و آبیارى كرد و دغدغه آن را چه از نظر فكرى و فلسفى و چه از نظر عملى و اجتماعى در روحها ایجاد كرد. این قرآن است كه مساءله عدل و ظلم را در چهره هاى گوناگونش : عدل تكوینى ، عدل تشریعى ، عدل اخلاقى ، عدل اجتماعى طرح كرد.
قرآن تصریح مى كند كه نظام هستى و آفرینش بر عدل و توازن و بر اساس استحقاقها و قابلیتهاست . بیشترین آیات مربوط به عدل درباره عدل جمعى و گروهى است اعم از خانوادگى ، سیاسى ، قضائى ، اجتماعى . در قرآن از توحید گرفته تا معاد و از نبوت گرفته تا امامت و زعامت و از آرمانهاى فردى گرفته تا هدف هاى اجتماعى همه بر محور عدل استوار شده است . عدل قرآن همدوش توحید، ركن معاد، هدفت شریح نبوت ، فلسفه زعامت و امامت ، معیار كمال فرد، و مقیاس سلامت اجتماع است .
عدل قرآن ، آنجا كه توحید یا معاد مربوط مى شود به نگرش انسان به هستى و آفرینش شكل خاص مى دهد و به عبارت نوعى جهان بینى است . آنجا كه به نبوت و تشریع و قانون مربوط مى شود یك مقیاس و معیار قانون شناسى است ، و به عبارت دیگر جاى پائى است براى عقل كه در ردیف كتاب و سنت قرار گیرد و جزء منابع فقه و استنباط بشمار آید. آنجا كه پاى اخلاق به میان مى آید آرمانى انسانى و آنجا كه به اجتماع كشیده مى شود یك مسئولیت است

شخصیت على علیه السلام
آن میدان جنگ است كه هر گروهى احساس ضعف مى كرد به على پناه مى برد. آن محراب عبادت است ، آن شبهاى بلند سیاه مسجد كوفه ، آن نخلستانهاى اطراف مدینه و آن گریه ها و عبادتها و آن از خوف خدا غش كردنها، آن مملكت دارى امام ، كه حتى یك استاندار ظالم را تحمل نمى كند. استاندارى كه اصحاب امام است . بخاطر اینكه یك شب به میهمانى اشراف مى رود در یك نامه سراسر ملامت او را زیر فشار قرار مى دهد. آن نگهدارى امام از بیت المال كه چراغى را خاموش مى كند. تا اصحاب پر مدعاى پیامبر، حساب كار خود را بكنند. و آن همه یتیم دارى و ضعیف پرورى امام . این است انسان چند بعدى ، این است دفاع از حقوق بشر، این است احترام گذاشتن به انسان و این است اسلام .⁽⁷⁶⁾
على تنها در میدان جنگ قهرمان نبود، در همه جا قهرمان بود: در صفاى دل ، پاكى وجدان ، جذابیت سحرآور بیان ، انسانیت واقعى ، حرارت ایمان ، آرامش شكوهمند، یارى مظلومان ، تسلیم حقیقت بودن در هر نقطه و هر جا كه رخ بنماید، او در همه این میدان ها قهرمان بود.⁽⁷⁷⁾
روح على یك روح وسیع و همه جانبه و چند بعدى است ، و همواره به این خصلت ستایش شده است . او زمامدارى است عادل ، عابدى است شب زنده دار، در محراب عبادت گریان و در میدان نبرد خندان است ، سربازى است خشن و سرپرستى است مهربان و رقیق القلب ، حكیمى است ژرف اندیش ، فرماندهى است لایق ، او هم معلم است و هم خطیب و هم قاضى و هم مفتى و هم كشاورز و هم نویسنده ، او انسان كامل است و بر همه دنیاهاى روحى بشریت محیط است .⁽⁷⁸⁾
و براستى چه زیبا گفته اند كه : (( قتل فى محرابه لشدة عدله )).
نتیجه