يکشنبه 20/6/1390 - 15:25
-0 تشکر
364514
فواید تدبر در نعمت های الهی
| 
فواید تدبر در نعمت های الهی |
| آیت الله محمد تقی مصباح یزدی حضرت می فرمایند: «و سبوغ آلاء اسداها و تمام منن اولاها. برخی زبانها از نظر غنای واژه و تركیبات بر زبانهای دیگر برتری دارند. زبان عربی در مقایسه با زبان فارسی از لحاظ غنای واژگان از سطح بالایی برخوردار است؛ لذا گاهی در برابر یك كلمه فارسی چند كلمه عربی وجود دارد كه هر یك ویژگی های خاصی دارد. در این جا دو واژه تقدیم و نعمت را داریم. در فارسی هم كلمه تقدیم به كار می رود كه خود عربی است. به سختی می توان در مقابل آن واژه ای فارسی پیدا كرد كه الآن مستعمل باشد و همین معنا را افاده كند. در زبان فارسی برای بیان معنای نعمت هم تنها واژه نعمت را داریم كه البته آن هم از زبان عربی عاریه گرفته شده است؛ اما در زبان عربی هم «نعمت»، هم «آلا» و هم «منت» گفته می شود كه جمع آنها به ترتیب «نعم»، «آلاء» و «منن» است و تفاوتهای ظریفی بین آنها وجود دارد. نعم به همه نعمتها و هر چیزی كه ملایم با طبع باشد اطلاق می شود و معنای عامی دارد. در مورد آلاء گفته اند: آن نعمتی است كه نیاز متنعم را كاملاً برطرف می كند. قرآن در سوره الرحمن فراوان می فرماید: فبای آلاء ربكما تكذبان؛ یا در جای دیگر می فرماید: فاذكروا آلاء الله.1 اینها نعمتهایی است كه در آنها ویژگی مذكور لحاظ شده است. حضرت در كنار اینها واژه منت را به كار می برد. منت و منن در مورد نعمتهای خیلی ارزشمند و گرانسنگ بكار می رود؛ از این رو در قرآن در موارد خاصی كلمه «من» به جای «انعم» به كار رفته است؛ لقد من الله علی المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا:2 نعمت وجود پیغمبر را با تعبیر «من» بیان می فرماید؛ یعنی انعم بنعمه عظیمه ثمینه .
حضرت زهرا سلام الله علیها اول واژه نعم، سپس واژه آلاء و بعد واژه منن را بكار برده اند؛ یعنی واژه های بعدی به ترتیب بار معنایی بیشتری دارند. این از مراتب فصاحت كلام است كه وقتی چند واژه مشابه را به كار می برند، تدریجاً از ضعیف به قوی سیر كنند. اعطای نعمت هم باز با واژه های مختلفی بیان شده است و این نشان می دهد كه آن كسی كه این واژه ها را به كار گرفته چه تسلطی بر كلام، بر لغات و بر تركیبات داشته است!
و سبوغ آلاء اسداها: این جا از ماده سبوغ استفاده شده است. یعنی خدا را ثنا می گویم به واسطه فراوانی نعمتهای ویژه ای كه ارزانی داشته است. اسبغ علیكم نعمه ؛3 یعنی نعمتهاییش را فراوان در اختیار شما گذاشت. و تمام منن اولاها یا والاها، «اولی النعمه » یعنی اعطاها. این واژه معانی متعددی دارد كه یكی از معانی اش «كاری را به انجام رساندن» است. در بعضی از نسخه ها «والاها» است. والا یعنی در پی آوردن، اگر والاها باشد، می توان گفت: نكته ظریفی در آن رعایت شده است و آن این است كه وقتی خدا نعمتی به كسی می دهد، به همان مقدار اكتفا نمی كند؛ بلكه به دنبال آن نعمت بزرگتر و سنگین تری می دهد.«جم عن الاحصاء عددها و نای عن الجزاء امدها و تفاوت عن الادراك ابدها؛ این نعمتها به قدری زیاد است كه شمارش آنها میسر نیست و زمان و سرآمد این نعمتها آن قدر گسترده است كه نمی توان برای آنها جبرانی در نظر گرفت و ابدیت و همیشگی این نعمتها باعث می شود كه از ادراك ما فراتر بروند.» حضرت زهرا سلام الله علیها در این جا برای نعمتهای الهی سه ویژگی ذكر كرده اند؛ یكی از لحاظ كمیت كه می فرمایند: عدد آنها فزون تر از شمارش است.دوم از لحاظ كیفیت كه می فرمایند: پاداش دادن و جبران نیست و سوم از جهت محدودیت كه می فرمایند: نامتناهی است. در ادامه درباره این اوصاف توضیحی عرض می كنیم.
نعم الهی؛ غیر قابل شمارش جم عن الاحصاء عددها؛ این مسئله كه نعمتهای خدا قابل شمارش نیست مطلبی است كه در خود قرآن هم روی آن تأكید شده است؛ «وان تعدوا نعمه الله لا تحصوها؛4 اگر بخواهید نعمتهای خدا را به شمارش درآورید نخواهید توانست آنها را بشمارید.» در این كه ما جزئیات نعمتهای الهی را نمی توانیم بشماریم گمان نمی كنم كسی تردیدی داشته باشد؛ ولی فرق است بین این كه به طور اجمال و سربسته بگوییم نمی توانیم و بین این كه مقداری بیازماییم و ببینیم چرا نمی توان نعمتهای خدا را شمرد. آدمی زاد طوری خلق شده كه تصوراتش وقتی در عمل یا احساس روانی اش بیشتر اثر دارد كه جزئیات آنها را درك و تصور كند. همه ما می دانیم كه محبت مادر خیلی افسانه ای است و خداوند به مادر محبت فراوانی داده است. یك وقت همین طور اجمالی و سربسته می گوییم: محبت مادر خیلی زیاد است و نمی توانیم حقش را ادا كنیم كه البته سخن درستی است؛ اما اگر مقداری جزئیات محبتهای مادر را در ذهن بیاوریم، آن وقت احساس خضوعی كه باید در مقابل مادر داشته باشیم را بهتر درك می كنیم. ببینیم یك شب مادر برای بچه اش چه زحمت هایی می كشد. اگر در جمعی چند مادر با چند بچه خوابیده باشند، وقتی یكی از بچه ها بیدار می شود و گریه می كند مادر همان بچه از خواب می پرد. اگر ببیند بچه مثلا دلش درد می كند یا پایش سوخته یا ... از جا برمی خیزد و سعی می كند تحت هر شرایطی بچه اش را آرام كند. اگر شب طولانی زمستان این بچه تا صبح آرام نشود مادر هم آرام نمی گیرد. از شیردادن، از نوازش كردن، از دلسوزی و مهربانی كردن و... هیچ مضایقه نمی كند. چه كسی حاضر است یك شب تا صبح برای یك بچه این قدر زحمت بكشد. وقتی انسان یكی یكی اینها را تصور كند ارزش زحمت مادر را طور دیگری درك می كنیم. مادر چندین سال برای بچه كوچكش این طور دلسوزی می كند و زحمت می كشد.
به جا آوردن شكر خدا ناشی از یك احساس است. اول انسان احساس می كند كه بدهكار است. یكی از احساسات پاك الهی كه خداوند به صورت فطری در وجود انسان قرار داده است این است كه در مقابل كسی كه خدمتی به او می كند خودش را بدهكار می داند و می خواهد به یك نحوی جبران كند؛ اقلاً تشكر زبانی كند. این احساس وقتی در ما درست پیدا می شود كه جزئیات نعمتهای خدا را درك كنیم. اجمالاً بدانیم خدا به ما سلامتی بدن داده است، كافی نیست. باید با جزئیاتش درك كند كه سلامتی بدن یعنی چه؟ چشم آدم از چند بخش و هر بخش از میلیون ها سلول متفاوت تشكیل شده است. اگر یكی از بخشهای چشم معیوب شود. مثلاً آب سیاه بیاورد، چه قدر باید زحمت كشید و هزینه داد تا آن را معالجه كرد؟ سایر اعضاء هم همین گونه است. اگر یكی از این استخوان هایی كه خدا در دهان ما برای خرد كردن غذا گذاشته است به نام دندان، بپوسد هر قدر هم انسان هزینه كند دیگر مثل سابق نخواهد شد! حال اینها چه قدر می ارزند؟! نمی دانیم اینها چه قیمتی دارد!
اینها نعمتهای موجود است. برای به وجود آمدن هر یك از اینها چه مقدماتی لازم بوده است؟ چه عواملی باید دست به دست هم دهند تا این اندام ها به این صورت شكل بگیرند؟ اگر ما فقط به آن چه در بدن خودمان هست فكر كنیم آن وقت خودمان را در مقابل خدا خیلی بدهكار می بینیم!
فواید تدبر در نعم الهی این گونه تفكر و تدبر فواید زیادی برای ما دارد. اولین فایده اش این است كه آدم می فهمد چه قدر دارایی دارد. می فهمد كه یك عضو ساده مثل ناخن یا مو چقدر ارزش دارد؛ تا چه برسد به اعضائی مثل چشم، گوش و... خداوند متعال همه اینها را مجانی به ما عطا كرده است. فایده اول این دقت ها این است كه انسان خود را غرق نعمت می بیند و هیچ گاه خود را فقیر نمی داند.
فایده دوم این است كه انسان با كمی سختی جزع و فزع نمی كند. وقتی توجه نداریم كه خدا چه قدر نعمت به ما داده است با یك سردرد هزار جور ناشكری می كنیم!
فایده سوم این است كه وقتی آدم این نعمتها را دید، انگیزه شكر پیدا می كند. آدمی كه فطرتش سالم باشد وقتی كسی چیزی به او می دهد درصدد قدردانی از او برمی آید. آیا وقتی انسان بفهمد این همه خدا به او نعمت داده در مقام شكر برنمی آید؟!
فایده چهارم این است كه وقتی شكر كرد نعمتش افزایش پیدا می كند؛ لئن شكرتم لازیدنكم.5 و بالاخره این شكر موجب سعادت ابدی او می شود. نه تنها در دنیا نعمتش افزایش پیدا می كند؛ بلكه خدا از او راضی می شود و برای او ثواب می نویسد. فضیلت عبادتی كه از روی شكر انجام می گیرد، بسیار بیشتراز عبادتی است كه از روی خوف انجام می گیرد. امام صادق صلوات الله علیه بعد از اینكه فرمودند: عبادت كنندگان سه دسته اند می فرمایند: ولكنی اعبده شكرا له و در یك روایتی حبا له.6
نعم الهی؛ غیرقابل جبران و نأی عن الجزاء امدها؛ كیفیت نعمتهای الهی به گونه ای است كه قابل مقایسه با لطفی كه دیگران در حق انسان می كنند نیست. اگر كسی به انسان كتابی هدیه دهد، می تواند در مقابل برایش هدیه ای بخرد تا لطف او را جبران كند. اما نعمت های الهی را چگونه می توان جبران كرد؟ هرچه هست از آن خداست. با چه چیزی می توانیم جبران كنیم و بگوییم: میلیاردها نعمت تو به من دادی، من هم یك هدیه كوچك به تو تقدیم می كنم؟ از كجامی آوریم؟
نعم الهی؛ غیرقابل تصور و تفاوت عن الادراك ابدها؛ و بالاخره این كه نعمتهای خدا منحصر به این نعمتهای محدود و زودگذر دنیا نیست. خدا نعمتهای ابدی دارد.اما ابدی یعنی چه؟ اصلا ما نمی توانیم مفهوم ابدیت را درست تصور كنیم. همیشه این گونه مفاهیم را با یك قید منفی درك می كنیم.هرگاه بخواهیم نامتناهی را تصور كنیم اول باید متناهی را تصور كنیم، بعد یك حرف نفی هم تصور كنیم و به آن بچسبانیم؛ آن وقت می گوییم: نامتناهی را تصور كردیم! در حالی كه نامتناهی را تصور نكرده ایم؛ بلكه متناهی را تصور كرده ایم و آن را نفی كرده ایم. ذهن ما نمی تواند نامتناهی را درك كند. صفات خدا همه همین طور است. این كه ما حقیقت صفات خدا را نمی توانیم درك كنیم یك تقریبش این است كه صفات خدا حد و حصر ندارد.
پروردگارا شمه ای از معرفتی كه به اولیای خودت مرحمت كرده ای به ما هم مرحمت بفرما. |
قدرت کلماتت را بالا ببر نه صدایت را!
این باران است که باعث رشد گل ها می شود نه رعد و برق!!!
