تبیان، دستیار زندگی

بسم الله الرحمن الرحیم

كَیْف تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ كنتُمْ أَمْوَتاً فَأَحْیَكُمْثُمَّ یُمِیتُكُمْ ثُمَّ یحْیِیكُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ‏(28) هُوَ الَّذِى خَلَقَ لَكُم مَّا فى الأَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ استَوَى إِلى السمَاءِ فَسوَّاهُنَّ سبْعَ سمَوَتٍوَ هُوَ بِكلّ‏ِ شىْ‏ءٍ عَلِیمٌ‏(29)

28 -چگونه به خداوند كافر مى‏شوید در حالى كه شما اجسام بى‏روحى بودید و او شما را زنده كرد ، سپس شما را مى‏میراند ، و بار دیگر شما را زنده مى‏كند ، سپس به سوى او باز مى‏گردید ( بنابر این نه حیات و زندگى شما ، از شما است و نه مرگتان ، آنچه دارید از خدا است ) .

29 -او خدائى است كه همه آنچه ( از نعمتها ) در زمین وجود دارد ، براى شما آفریده سپس به آسمان پرداخت ، و آنها را به صورت هفت آسمان مرتب نمود و او به هر چیز آگاه است.

تفسیر : نعمت اسرار آمیز حیات

قرآن در دو آیه فوق با ذكر یك سلسله از نعمتهاى الهى و پدیده‏هاى شگفت انگیز آفرینش انسانها را متوجه پروردگار و عظمت او مى‏سازد ، و دلائلى را كه در گذشته ( آیه 21 و 22 همین سوره ) در زمینه شناخت خدا ذكر كرده بود تكمیل مى‏كند .

قرآن در اینجا براى اثبات وجود خدا از نقطه‏اى شروع كرده كه براى احدى جاى انكار باقى نمى‏گذارد و آن مساله پیچیده حیات و زندگى است.

نخست مى‏گوید : چگونه شما خدا را انكار مى‏كنید در حالى كه اجسام بى‏روحى بودید و او شما را زنده كرد و لباس حیات بر تنتان پوشانید ( كیف تكفرون بالله و كنتم امواتا فاحیاكم).

قرآن به همه ما یادآورى مى‏كند كه قبل از این شما مانند سنگها و چوبها و موجودات بى‏جانمرده بودید ، و نسیم حیات اصلا در كوى شما نوزیده بود.

ولى اكنون داراى نعمت حیات و هستى مى‏باشید ، اعضاء و دستگاههاى مختلف ، حواس و ادراك به شما داده شده ، این هستى و حیات را چه كسى به شما عطا كرده آیا خود به خویشتن دادید ؟ بدیهى است هر انسان منصفى بدون هیچ تردید اعتراف مى‏كند كه این نعمت از خود او نیست ، بلكه از ناحیه یك مبدء عالم و قادر به او رسیده است ، كسى كه تمام رموز حیات و قوانین پیچیده آن را مى‏دانسته ، و بر تنظیم آن قدرت داشته ، آنگاه جاى این سؤال است كه پس چرا به خدائى كه بخشنده حیات و هستى است كفر مى‏ورزید ؟ .

اینجا است كه مى‏گوئیم پدیده حیات در جهان طبیعت بزرگترین سند اثبات وجود خدا است كه پیرامون آن كتابها نگاشته‏اند ، و قرآن در آیه فوق مخصوصا روى همین مساله تكیه كرده است ، كه ما فعلا با همین اشاره كوتاه از آن مى‏گذریم.

پس از یادآورى این نعمت ، دلیل آشكار دیگرى را یادآور مى‏شود و آن مساله مرگ است مى‏گوید : سپس خداوند شما را مى‏میراند ( ثم یمیتكم).

انسان مى‏بیند اقوام و خویشان و بستگان و آشنایان یكى پس از دیگران مى‏میرند و جسد بى‏جان آنها زیر خاكها مدفون مى‏شود ، اینجا نیز جاى تفكر و اندیشه است ، چه كسى هستى را از آنها گرفت ؟ اگر هستى آنها از خودشان بود ، باید جاودانى باشد ، اینكه از آنها گرفته مى‏شود دلیل بر این است كه دیگرى به آنها بخشیده .

آرى آفریننده حیات همان آفریننده مرگ است ، چنانكه در آیه 2 سوره مالك مى‏خوانیم : الذى خلق الموت و الحیاة لیبلوكم ایكم احسن عملا : او خدائى است كه حیات و مرگ را آفریده كه شما را در میدان حسن عمل بیازماید.

قرآن پس از ذكر این دو دلیل روشن بر وجود خدا و آماده ساختن روح انسان براى مسائل دیگر در دنباله این بحث به ذكر مساله معاد و زنده شدن پس از مرگ پرداخته ، مى‏گوید : سپس بار دیگر شما را زنده مى‏كند ( ثم یحییكم ) .

البته این زندگى پس از مرگ به هیچوجه جاى تعجب نیست ، چرا كه قبلا نیز انسان چنین بوده است و با توجه به دلیل اول یعنى اعطاى حیات به موجود بى‏جان ، پذیرفتن اعطاى حیات پس از متلاشى شدن بدن ، نه تنها كار مشكلى نیست بلكه از نخستین بار آسانتر است ( هر چند آسان و مشكل براى وجودى كه قدرتش بى انتها است مفهومى ندارد ! ).

عجب اینكه گروهى بودند كه در حیات دوباره انسانها تردید داشته و دارند در حالى كه حیات نخستین را كه از موجودات بیجان صورت گرفته مى‏دانند .

جالب اینكه قرآن در آیه فوق ، پرونده حیات را از آغاز تا انتها در برابر دیدگان انسان گشوده ، و در یك بیان كوتاه آغاز و پایان حیات ، و سپس مساله معاد را در برابر او مجسم ساخته است.

و در پایان این آیه مى‏گوید : سپس به سوى او بازگشت مى‏كنید ( ثم الیه ترجعون).

مقصود از رجوع به سوى پروردگار همان بازگشت به سوى نعمتهاى خداوند مى‏باشد ، یعنى در قیامت و روز رستاخیز به نعمتهاى خداوند بازگشت مى‏كنید شاهد این گفته آیه 36 سوره انعام است كه مى‏فرماید : و الموتى یبعثهم الله ثم الیه یرجعون : خداوند مردگان را برمى‏انگیزد سپس به سوى او بازگشت مى‏كنند .

ممكن است منظور از رجوع به سوى پروردگار حقیقتى از این دقیقتر و باریكتر باشد و آن اینكه همه موجودات در مسیر تكامل از نقطه عدم كه نقطه صفر است شروع كرده و به سوى بى‏نهایت كه ذات پاك پروردگار است پیش مى‏روند ، بنابر این با مردن ، تكامل تعطیل نمى‏شود و بار دیگر انسان در رستاخیز به زندگى و حیات در سطحى ، عالیتر باز مى‏گردد و سیر تكاملى اوادامه مى‏یابد.

پس از ذكر نعمت حیات و اشاره به مساله مبدء و معاد ، به یكى دیگر از نعمتهاى گسترده خداوند اشاره كرده مى‏گوید : او خدائى است كه آنچه روى زمین است براى شما آفریده ( هو الذى خلق لكم ما فى الارض جمیعا).

و به این ترتیب ارزش وجودى انسانها و سرورى آنان را نسبت به همه موجودات زمینى مشخص میكند ، و درست از اینجا در مى‏یابیم كه این انسان را خدا براى امر بسیار پر ارزش و عظیمى آفریده است ، همه چیز را براى او آفریده او را براى چه چیز ؟ آرى او عالیترین موجود در این صحنه پهناور است و از تمامى آنها ارزشمندتر .

تنها این آیه نیست كه مقام والاى انسان را یادآور مى‏شود ، بلكه در قرآن آیات فراوانى مى‏یابیم كه انسان را هدف نهائى آفرینش كل موجودات جهان معرفى مى‏كند ، چنانكه در آیه 13 سوره جاثیه آمده است : و سخر لكم ما فى السماوات و الارض : آنچه در آسمانها و هر چه در زمین است مسخر شما قرار داد.

و در جاى دیگر به طور مشروحتر مى‏خوانیم : و سخر لكم الفلك....

و سخر لكم الانهار....

و سخر لكم اللیل و النهار....

و سخر لكم البحر....

و سخر لكم الشمس و القمر ... : كشتى‏هارا مسخر شما ساخت ... نهرها را مورد تسخیر شما قرار داد ... شب و روز را مسخر فرمانتان كرد ... شما را بر دریاها و اقیانوسها مسلط ساخت ... خورشید و ماه را نیز فرمانبردار و در خدمت شما قرار داد ... ( بحث بیشتر در این زمینه را در جلد دهم ، صفحه 120 ، ذیل آیه 2 سوره رعد و نیز در همان جلد ذیل آیات 32 و 33 سوره ابراهیم ، صفحه 349 ، مطالعه مى‏فرمائید).

بار دیگر به دلائل توحید باز گشته مى‏گوید : سپس خداوند به آسمان پرداخت و آنها را به صورت هفت آسمان مرتب نمود ، و او به هر چیز آگاه است ( ثم استوى الى السماء فسواهنسبع سماوات و هو بكل شى‏ء علیم).