تبیان، دستیار زندگی

  دو تصویر بالا نیز این هفت ستاره را آنگونه كه از كنار خورشید به نظر می رسند، نشان می دهد. همانطور كه می بینید دب اكبر به شكل یك ملاقه است.

 

ستاره های دب اكبر:

1. دبه / دوبه (در عربی : خرس)

قدر ظاهری: 1.81    (au 15)^^

درخشندگی: 229 برابر خورشید

نوع: KOI-b

1. Dubhe             / Alruccabah     / α UMa        / 50 Uma

2. مراق (در عربی: گرده)

قدر ظاهری: 2.34   (8 au)

درخشندگی: 59.2 برابر خورشید

نوع: A1V

2. Merak             /                         / β UMa        / 48 UMa

3. مغرز (در عربی: بن دم خرس)

قدر ظاهری: 3.32  (au 5)

درخشندگی: 24.5 برابر خورشید

نوع: A3V

3. Megrez           /                         / σ UMa        / 69 UMa

4. فخذ (در عربی: ران خرس)

قدر ظاهری: 2.41    (8 au)

درخشندگی: 60.5 برابر خورشید

نوع: A0V

4. Phecda            / Phad                / γ UMa        / 64 UMa

5. جَون (در عربی: ؟)

قدر ظاهری: 1.76   (10 au)

درخشندگی: 108 برابر خورشید

نوع: A0

5. Alioth             /                         / ε UMa         / 77 UMa

6. عناق (در عربی: بزغاله)  

*در كنار عناق ستاره كوچك "سها" قرار دارد. فاصله سها از عناق 4.095 سال نوری است. (0.27 سال نوری، كمتر از فاصله زمین تا آلفا قنطورس، نزدیكترین ستاره به خورشید)

**اعراب عناق و سها را اسب و سوار می نامیدند و با توجه به نزدیكی ظاهری این دو، برای سنجش قدرت بینایی افراد، استفاده می كردند.

***خود عناق هم یك ستاره تكی نیست، بلكه یك منظومه ستاره ای دوتایی است كه به صورت A و  B آنها را از هم تفكیك می كنیم. البته فاصله بین این دو ستاره به حدی كم است كه از روی زمین و با چشم غیر مسلح، قابل تشخیص نیست.فاصله عناقA و عناقB از هم، au 0.317 است.

_عناق A:

    قدر ظاهری: ؟ (au 4)

    درخشندگی: 15.6 برابر خورشید

    نوع: A

6. Mizer A            /                         / ζ UMa Aa    / 79 UMa Aa

  _عناق B:

    قدر ظاهری: ؟ (9 au)

    درخشندگی: 75.9 برابر خورشید

    نوع: A2V

Mizer B            /                         / ζ UMa Ab    / 79 UMa Ab

_سها :

   قدر ظاهری:  3.99 (4 au)

   درخشندگی: 13.6 برابر خورشید

   نوع: A5V

Alcor             /                         /                    / 80 UMa

7. قائد (در عربی: جلودار)

قدر ظاهری:  1.85 (13 au)

درخشندگی: 158 برابر خورشید

نوع: B3V

7. Benetnasch     / Alkaid             / η UMa         / 85 UMa

^^عدد داخل پرانتز كه در كنار قدر ظاهری نوشته شده است، فاصله ای را نشان می دهد كه اگر در آن فاصله از ستاره قرار داشته باشیم، قدر ظاهری ستاره برابر قدر ظاهری خورشید (26.7-) خواهد بود.

au = astronomical unit، برابر فاصله زمین تا خورشید و معادل 000 850 149 كیلومتر است.

لیست كاملتری از مشخصات را می توانید از اینجا دانلود كنید:

دانلود

حجم: 105 KB

 نوع: pdf

همانطور كه در لیست بالا بیان شده است، در میان ستاره های دب اكبر، كمترین قدر ظاهری مربوط به ستاره دبه / Dubhe با مقدار 1.81 و بیشترین قدر ظاهری مربوط به ستاره مغرز / Megrez با مقدار 3.32 است.

هنگامی كه از روی زمین به دب اكبر می نگریم، احتمالا تصور می كنیم كل ساختار ظاهری دب اكبر از ما بسیار دور است، روش زیر تصور بهتر به ما خواهد داد:

در لیست كامل (فایل pdf) می توانید فاصله تك تك  ستاره های دب اكبر از یكدیگر و همینطور از خورشید، مشاهده كنید، همانطور كه می بینید فاصله دورترین ستاره دب اكبر از ما، مربوط به دبه / Dubhe با 122.9 سال نوری و فاصله دورترین ستاره های دب اكبر از یكدیگر مربوط به دو ستاره دبه / Dubhe و قائد / Benetnasch با 53.743 سال نوری است.

حالا بیایید نسبت فاصله دورترین ستاره دب اكبر از ما را به فاصله دورترین ستاره های خود دب اكبر از یكدیگر حساب كنیم، این نسبت عدد 2.29 خواهد شد.

می توانیم این نسبت را اینگونه تعبیر كنیم: اگر شما دوستی دارید كه قد او 1 متر و 70 سانتی متر است. شما در فاصله 2.29 برابر قد او، یعنی در فاصله 3.89 متری او قرار دارید، اگر فرض كنیم هر قدم شما یك متر است.

به صورت مفهومی بدان معناست كه ما از روی زمین فقط 4 قدم تا دب اكبر فاصله داریم، پس می بینید كه دب اكبر خیلی هم از ما دور نیست.

نكات بیشتری راجع به دب اكبر:

_ فاصله زاویه ای بین دبه / Dubhe و مراق / Merak نزدیك به پنج درجه است كه می توان در این فاصله ده ماه كامل را به صورت ظاهری كنار هم قرار داد. همچنین مساحت زاویه ای دب اكبر 1280 درجه مربع است.

_در مدتی برابر 365 روز، دب اكبر 366 بار گردش ظاهری را تجربه می كند: 365 بار بر اثر دَوَران زمین به دور محور خودش + یك بار به دلیل حركت انتقالی زمین به دور خورشید.

_دو كهكشان معروفِ M81 و M81) M82 یكی از درخشانترین كهكشان های آسمان با قدر 7.8 ، به صورت مارپیچی و با فاصله 12 میلیون سال نوری و M82 به صورت مارپیچی و با قدر 9.2) را می توان از دریچه صورت فلكی دب اكبر در آسمان یافت. كافی است پاره خطی فرضی در امتداد فخذ / Phecda به طرف دبه / Dubhe و به همان اندازه امتداد دهید، M81 و M82 را در همان مكان خواهید یافت.

كهكشانهای مارپیچی M109 و M101 و كهكشان گردابی M51 و سحابی M97 را هم می توانید از دریچه دب اكبر پیدا كنید. M109 با قدر 10.6 در كنار فخذ / Phecda و M101 با قدر 8.2 در امتداد جون / Alioth به طرف عناق / Mizer و M51 با قدر 8.9 در حوال قائد / Benetnasch .

_از نظر طیفی ستاره دبه / Dubhe از نوع K و زرد رنگ است، اما تمام سایر ستاره های دب اكبر از نوع A و B و سفید-آبی رنگ هستند.

_بهترین زمان برای رصد صورت فلكی دب اكبر، 31 فروردین ماه، (زمان رسیدن به نصف انهار) است.

_دو ستاره دبه / Dubhe و مراق / Merak به قراولان مشهور هستند، كاربرد رصدی این دو ستاره را می توانید در ادامه، در معرفی صورت فلكی دب اصغر شاهد باشید.

 دب اصغر

دب اصغر در نیمكره شمالی زمین و در فاصله ظاهری اندكی از دب اكبر قرار گرفته است.

دب در عربی به معنی خرس و اصغر به معنی كوچكتر است، بنابراین دب اصغر را خرس كوچك می نامیم.

نام های دیگر دب اصغر: "هفت اورنگ كوچك"، "سریر فلك"، "بنات النعش كبری" هستند و نام علمی آن هم در لاتین "Ursa Minor" یعنی "خرس كوچك"، است.

دب اصغر نیز مانند دب اكبر از تعداد زیادی ستاره تشكیل شده است اما فقط 7 "هفت" تای آنها معروف هستند.

این 7 ستاره نیز شكل آبگردان (ملاقه) دارند، با این تفاوت كه كوچكتر از دب اكبر به نظر می رسد. می توانید یك ملاقه كوچكتر را تصور كنید كه به داخل ملاقه بزرگتر (دب اكبر) آب می ریزد.

فایل 3D MAX تصاویر بالا :

دانلود

حجم: 1,428 KB

نوع: max

تصاویر فوق: شكل این صورت فلكی از كنار خورشید.

ستاره های دب اصغر:

1. گامای دب اصغر

قدر ظاهری: 3.00    (au 37)^^

درخشندگی: 1200 برابر خورشید

نوع: A3II

1. Pherkad      / Pherkab    / γ UMi       / 13 UMi

2. بتای دب اصغر (انور فرقدان)

قدر ظاهری: 2.07    (au 14)

درخشندگی: 204 برابر خورشید

نوع: K4III

2. Kokab        / Kochab     / β UMi       / 7   UMi

3. اتای دب اصغر

قدر ظاهری: 4.95    (au 3)

درخشندگی: 7.93 برابر خورشید

نوع: F5V

3.                  /                  / η UMi       / 21 UMi  

4. زتای دب اصغر

قدر ظاهری: 4.26    (au 15)

درخشندگی: 210 برابر خورشید

نوع: A3V

4.                   /                  / ζ UMi        / 16 UMi

5. اپسیلون دب اصغر

قدر ظاهری: 4.21    (au 13)

درخشندگی: 154 برابر خورشید

نوع: G5III

5.                  /                  / ε UMi        / 22 UMi

6. دلتای دب اصغر

قدر ظاهری: 4.35    (au 7)

درخشندگی: 43.5 برابر خورشید

نوع: A1V

6. Yildun        /                  / δ UMi        / 23 UMi

7. آلفای دب اصغر (جدی)

قدر ظاهری: 1.97    (au 51)

درخشندگی: 2440 برابر خورشید

نوع: F7

7. Polaris        / Alrukaba  / α UMi        / 1   UMi

^^عدد داخل پرانتز كه در كنار قدر ظاهری نوشته شده است، فاصله ای را نشان می دهد كه اگر در آن فاصله از ستاره قرار داشته باشیم، قدر ظاهری ستاره برابر قدر ظاهری خورشید (26.7-) خواهد بود.

au = astronomical unit، برابر فاصله زمین تا خورشید و معادل 000 850 149 كیلومتر است.

لیست كاملتر مشخصات را می توانید از اینجا دانلود كنید.

دانلود

حجم: 93 KB

نوع: pdf

در میان ستارگان دب اصغر، كمترین قدر ظاهری مربوط به ستاره جدی / آلفای دب اصغر / Polaris / ستاره قطبی، با مقدار 1.97 و بیشترین قدر ظاهری مربوط به ستاره اتای دب اصغر / 21 Umi با مقدار 4.95 است.

ستاره جدی / Polaris، درخشانترین ستاره دب اصغر است، از نظر مكان ظاهری قرار گیری، فقط یك درجه از محل واقعی قطب شمال زمین (محور زمین) فاصله دارد، بنابراین آن را به عنوان معیاری برای یافتن جهت شمالِ زمین می توان در نظر گرفت. به همین علت است كه آن را ستاره قطبی می نامند. البته به دلیل حركت تقدیمی محور زمین ستاره جدی / Polaris از ابتدا این عنوان را در اختیار نداشته است، بلكه 4000 سال پیش، ستاره ثعبان / آلفای اژدها، ستاره قطبی بوده است.

برای یافتن ستاره قطبی، كافی است ابتدا دب اكبر را بیابیم، كه در نیم كره شمالی زمین، به راحتی در آسمان شمال دیده می شود، سپس پاره خطی فرضی میان قراولان (ستاره دبه / Dubhe و مراق / Merak ) در نظر می گیریم، اگر طول این پاره خط را از مراق / Merak به سمت دبه / Dubhe، 6 "شش" برابر امتداد دهیم، به ستاره پر نوری می رسیم كه در واقع همان جدی / Polaris / ستاره قطبی است. 

در تصویر زیر می توانید وضعیت خورشید و آلفا قنطورس (نزدیكترین ستاره به خورشید) را نسبت به ستارگان دب اصغر مشاهده كنید.

همانطور كه می بینید ستاره های دب اصغر نسبت به هم فواصل طولانی دارند و بسیار پراكنده تر از ستاره های دب اكبر، نسبت به هم، هستند.

با همان استدلالی كه در مورد دب اكبر كردیم،در مورد دب اصغر نیز نسبت فاصله بین دورترین ستاره دب اصغر از ما، به نسبت فاصله بین دورترین ستاره های دب اصغر، 1.25 است، بنابراین از لحاظ مفهومی دب اصغر در دوقدمی ما قرار دارد.

نكات بیشتری راجع به دب اصغر:

_بعد از جدی / Polaris، پرنورترین ستاره دب اصغر ستاره بتای دب اصغر / انور فرقدان / Kokab است. قدر آن 2.07 است و یكی از 57 ستاره ای است كه به عنوان مرجع مورد استفاده دریانوردان و هوانوردان بوده است.

_زمان رسیدن به نصف انهار در مورد دب اصغر 4 تیر ماه است.

_مساحت زاویه ای دب اصغر، 256 درجه مربع است.

_ستاره جدی / Polaris از نظر پارامتر درخشندگی، 2440 برابر خورشید است، و از این نظر از تمام ستارگان دیگر دب اكبر و دب اصغر و حتی سایر ستارگان اطراف خود متمایز است، این ستاره در واقع یك غول به تمام معناست كه احتمالا قطری 100 برابر خورشید دارد.

اما اگر به لیست نگاه كنید، قدر ظاهری آن با قدر ظاهری بتای دب اصغر / Kokab (با درخشندگی 204 برابر خورشید)، تقریبا یكسان است، علت در فاصله بسیار بیشتر آن در مقایسه با بتای دب اصغر / Kokab نسبت به زمین است (3.3 برابر).

با سلام
خیلی جالب بود
خصوصا عكسای كامل و مفیدش
یا علی

خیلی عالی و جالب بود
این عکس های 3d max ساخت خودتان است؟

بله، البته برای شبیه سازی و مکان یابی ستاره ها، از یک سری محاسبات ریاضی استفاده کرده ام که مبنای آن محاسبات، همان اطلاعات فاصله بین ستاره ها است.

تصویر زیر وضعیت دب اکبر از روی زمین، در فصول مختلف را نشان می دهد.

spring: بهار

summer: تابستان

fall: پائیز

winter: زمستان

---

همانطور که می دانید ستاره های کهکشان راه شیری به دور مرکز دیسک کهکشان در حال گردش هستند، به فرض مثال، خورشید هر 250 میلیون سال، یک دور می زند.

ستاره ها با سرعت های متفاوتی به دور مرکز دیسک راه شیری گردش می کنند. علاوه بر این خود ستاره های یک ناحیه نزدیک هم، نسبت به هم، ثابت نیستند(؟)، می توانید حرکت ستاره های دب اکبر نسبت به یکدیگر را به همراه بردار حرکت آنها، آنگونه که از روی زمین به نظر می رسد، از 100000 سال گذشته، تا 100000 سال آینده را در تصویر زیر مشاهده کنید.

اطلاعات تکمیلی در زمینه ستاره قطبی:

NASA, ESA, G. Bacon (STScI)

ستاره قطبی در واقع یک ستاره سه گانه است. درخشان ترین عضو این سیستم قیفاووس است. یک ابر غول F7 که جرمی در حدود 5 برابر خورشید دارد. هر دو ستاره دارای دمای سطحی برابر هستند (در حدود 6000 کلوین) بنابراین دارای رنگ یکسان نیز می باشند و دوره ضربان ستاره قطبی هر 3/97 روز یک بار است.

ستاره قطبی B، یک ستاره رشته اصلی از نوع F است که با فاصله 18 ثانیه کمانی چرخیده و قدر آن 9 است وبا یک تلسکوپ کوچک نیز می توان به راحتی آن را مشاهده نمود. اگر ستاره قطبی و این همدم گفته شده اش دقیقا 430 سال نوری از زمین فاصله داشته باشد، می توان گفت که با 2400 واحد ستاره شناسی از یکدیگر جدا شده اند و یا دارای فاصله 60 برابر فاصله پولوتو از خورشید هستند. (یک واحد ستاره شناسی یا AU، میانگین فاصله زمین تا خورشید، یعنی در حدود 150 میلیون کیلومتر است). ده ها هزار سال طول خواهد کشید تا ستاره قطبی یک چرخش کامل انجام دهد.

سومین عضو این سیستم هر 29/6 سال یک بار به دور ستاره قطبی می گردد که سرعتش نیز همزمان تغییر می کند. اما این ستاره تا سال 2005 دیده نشده بود، تا این که تلسکوپ هابل بالاخره آن را کشف نمود. این ستاره یک ستاره رشته اصلی نوع F می باشد. معمولا، این همدم تا ابر غول ها فاصله ای برابر فاصله اورانوس تا خورشید دارد.

این دو همدم، سیاره وار به دور ستاره قطبی در حال گردشند. عضو نزدیکتر Ab با فاصلهای به اندازه فاصله اورانویس تا خورشید به دور ستاره می چرخد. ستاره شناسان با استفاده از تلسکوپ هابل برای اولین بار این تصویر را از آن تهیه کرده اند.

منبع: ماهنامه آسمان شب / شماره پنجم (تیر ماه 1389) / صفحه 50

(برای اطلاعات بیشتر به مقاله "همه چیز درباره ستاره قطبی" در صفحه 48 مراجعه کنید.)